Verdediging van het Westen

„Ze blaffen wel, maar bijten zonder tanden En met een blaadje lof zijn ze tevreden”.

Zo karakteriseerde Greshoff onze litteraire grootheden, doch deze karakteristiek geldt slechts ten dele voor Ter Braak. Hij is niet tevreden met een blaadje lof, en zelfs niet met alle lof die zijn wereldje hem zou willen en kunnen geven. Neen, hij is ontevreden en hij zal wel altoos ontevreden blijven. Maar wat hem van de echte ontevredenheid scheidt, dat is, dat hij wel blaft, maar bijt zonder tanden, niet omdat hij geen tanden heeft, hij heeft ze wel degelijk en hij laat ze telkens en telkens weer zien, maar omdat hij niet wil dóórbijten. Want doorbijten betekent zichzelf voorgoed buiten de coterie der luxe-intcllcctuelcn plaatsen, het betekent verantwoordelijkheden aanvaarden, het betekent belast, beladen, gebonden zijn, van het lichte naar het zware leven overgaan, nog slechts een enkele keer en heel kort de gelegenheid te hebben tot die spelletjes, waarmee de luxe-intellectuclen zich, bijna zo vaak en zo veel ze willen, kunnen vermaken. Ter Braak heeft verstand genoeg om dit alles te begrijpen, hij heeft instinct genoeg om te voelen wat het betekent, en . . . hij heeft er géén trek in. Ik denk er niet aan hem dit te verwijten, ik kan me zoiets heel goed indenken. Het is alleen nodig het te constateren om alle misverstanden te voorkomen en om de achtergrond en ondergrond van een boek als Van oude en nieuwe Christenen aan te geven.

Men zal dan begrijpen waarom het weinig zin heeft te gaan onderzoeken of het omhulsel van dit boek wel verantwoord is. Wie spreken wil over fascisme, over de crisis der Westerse cultuur, over de gevaren van vulgarisatie en demagogie die ons bedreigen, wie spreken wil over ons, over onze angsten en onze zwakten, over de realiteiten van nu en morgen, en dat gaat doen via de Christus-mythe, Augustinus en de uitwerking ener (hypothetische) Christelijke gclijkhcidsleer op Marx en Hitlcr, loopt niet alleen het gevaar dat hij het heden en alles wat onze eigenaardigheden uitmaakt te kort zal doen, tcrwille van een historisme van het slechtste soort — een volkomen ideologisch historisme namelijk — hij loopt nog veel meer gevaar dat hij ons als resultaat van een onderzoek dat zoveel tijdperken en zoveel ideeën onder één noemer wil brengen, niets anders zal kunnen noemen dan een paar klanken die niet cens meer „handwoorden” zijn — om de terminologie van een vroegeren en beteren Ter Braak te gebruiken — doch alleen nog maar zweef-woorden, kameleon-woorden. Dan ontmoeten wij Christenen die

43