Verdediging van het Westen

aanhangers van een aards moralisme zoals dat van Confucius, of dat van de Stoa, waaraan het jonge Christendom zoveel ontleende. Verdediging van het Westen is dus niet alleen een verdediging van de grote moraal, het is ook een verzet tegen alle pogingen die grote moraal te monopoliseren, hetzij voor het Christendom, hetzij voor het Westen. Want nogmaals, de bijzonderheid van het Westen ligt niet op het gebied van de moraal, evenmin als ze ligt op het gebied van de religie. Die bijzonderheid ligt op het gebied van het critische denken, dat tegelijkertijd een scheppend denken is, een denken dat zich met behulp van instrumenten weet te behoeden voor oncontroleerbare woord-constructies en speculaties, een denken dat zichzelf kan controleren, en dat de wereld kan veranderen.

Was het dus nodig verzet aan te tekenen tegen het religieuze irrationalisme in engere zin, er moest ook afgerekend worden met een verschijnsel dat in de periode van de opkomst van het nazisipe sterk naar voren kwam, maar dat thans allerminst verdwenen is.

Ik bedoel de verheerlijking van het collectivisme en van de collectieven, ten koste van het individualisme en het individu. Er kon natuurlijk geen sprake van zijn de betekenis van het collectieve te ontkennen, en te vervallen in een vóór-sociologisch individualisme of in een on-sociologische theorie van grote mannen, genieën of Uebcrmenschcn. De maatschappelijke bepaaldheid van individu en genie wordt hier geen ogenblik in twijfel getrokken; en waar dat wel gebeurt zou ik tot de eersten behoren die het opnemen voor „de duivel en de statistiek” die, naar de bekende dwaze uitspraak van Nietzschc, de massa mogen halen, voor zover deze niet als koor of materiaal voor de grote mannen optreedt.

Dit alles was echter in de periode waarin ik schreef niet aan de orde, en het is nog steeds niet aan de orde, althans niet in de grote maatschappelijke worsteling die zich voor onze ogen afspeelt. Daar ging de strijd juist tegen die groepen die een recht op eigen mening, een afwijkend standpunt, een critische houding, niet alleen geoorloofd, maar maatschappelijk noodzakelijk en onmisbaar achten, ook al zijn de cöllectieven tot een fanatiek geloof in de juistheid van hun eigen handelwijze gekomen.

Dat dit geloof dan ook nog een geloof is in de onfeilbaarheid van een Fuehrer en diens partij, in de onfeilbaarheid van de bolsjewistische partij en haar „leiding”, of in de onfeilbaarheid van andere kerken en pausen of synoden, dat kan alleen maar de eerbied voor de collectieve wijsheden die een verbod van afwijkende meningen in hun leer hebben opgenomen, nog verminderen, want de feilbaar-

20