Verdediging van het Westen

dorven cn in vijandigheid omslaat. Er kan dus waardering en eerbied zijn voor het verleden, en respect voor de traditie, mits van beide kanten die traditie gezien wordt als die van de voortdurende vernieuwing. Indien echter een bepaald onderdeel van die traditie als onaantastbaar wordt beschouwd, cn een bovenhistorische cn bovenwereldse waarde krijgt, dan kan de critisch en historisch denkende mens, die reeds zoveel bovenhistorische cn bovenwereldse waarden heeft zien veranderen, ónmogelijk aan de eis voldoen om aan het Christendom andere maatstaven aan te leggen dan aan een van de vele grote wereldgodsdiensten.

En juist thans, nu de Westerse cultuur meer en meer tot een wereldcultuur gaat uitgroeien, nu onder Westerse invloeden de eenheid van de wereld tot stand gaat komen, is het verabsoluteren van het Christendom een storend element, dat ons belet met de mensen die uit de traditie van Kong Foe-tsze of van Boeddha zijn voortgekomen, met degenen die In de Koran of de Oepanishads hun uitgangspunt hebben gehad, tot een overeenstemming en een samengaan te geraken.

Dit is des te noodlottiger omdat het vaststaat dat er tussen de grote wereldgodsdiensten, de grote onafhankelijke mystici, de grote denkers cn filosofische scholen cn de grote dichters en kunstenaars, een overeenstemming bestaat omtrent de wijze waarop de mensen met elkaar dienen om te gaan, wil er sprake zijn van een houdbare samenleving. Want ofschoon de moraal voortdurend in beweging is en veranderingen ondergaat, en het geen zin heeft te ontkennen dat er kastc-moraal, stands-moraal, klassc-moraal is, naast moraal van stammen cn staten cn van historische tijdperken, zijn er toch een aantal „gulden regels” wier interpretatie verandert, maar wier kern, voor zover we naar achteren of naar voren kunnen zien, haar waarde blijft houden.

Er is continuïteit in het menselijk denken cn er is continuïteit in de mensclijkc moraal. En zoals de ene ons belette de absurditeiten in b.v. het nazi-denken te aanvaarden, zo belet de andere ons de monstruositeiten in de nazi-moraal te verontschuldigen.

Maar de gedachte dat men zich alleen tegen de nazi-moraal (of de stalinistische moraal, of die van de Inquisitie of van de Heksenprocessen) kan verzetten als men zich op de bodem van het Christendom stelt, is alleen maar belachelijk en tevens beledigend voor de aanhangers van andere geloven. En de opvatting dat men zich In ieder geval op de bodem van een boven-wercldsc idee, van een religie moet stellen, is al even onjuist en even beledigend voor de

19