Verdediging van het Westen

uitgestort. Dan kon het verheerlijken van bloed en bodem samengaan met al die anti-individualistische, anti-libcrale en anti-demo-cratischc kreten waarvan de lucht vol was. .. cn voor een belangrijk gedeelte nog altijd vol is.

Nogmaals, dat een groot gedeelte der irrationalisten, der mythenmakers, der collectiviteits-verheerlijkers, tenslotte tegen het Nazisme is opgetrokken, dat maakt het feit niet ongedaan dat het nazisme nooit enige kans zou hebben gehad als er niet sedert tientallen jaren een doorloopende campagne was geweest tegen die geestelijke vrijheid op alle gebied, die tenslotte de enige waarborg is voor een wereld waarin noch het nazisme, noch andere verwante despotische filosofieën en maatschappelijke stelsels, een kans hebben.

Het was dus nodig de strijd tegen het irrationalisme aan de orde te stellen, en die strijd niet halverwege te staken, laat staan de een of andere aanval op het irrationalisme te doen uitlopen op een diepe kniebuiging voor de oudere irrationalistische leren, die dan als „heilige” leren boven en buiten iedere critiek werden geplaatst. Zo moest dus niet alleen een vitalistische mythe als die van Bergson worden afgewezen, cn met die mythe ook al die andere geestverwante verschijnselen op filosofisch gebied, maar het was ook nodig de bestrijders van het irrationalisme nauwkeurig te bekijken. Vandaar dat uitingen als die van Huizinga, die het irrationalisme scheen af te wijzen, maar die, nader bekeken, alleen de jongere irrationalismen bestreed cn de eerbied voor het oude gcloofs-irra-tionalisme als de enige oplossing naar voren bracht, even aanvechtbaar waren als iedere andere onjuiste of halfslachtige houding. Het was geen behoefte een „afwijkende” opvatting aan te vallen, geen sectarisme dat ieder verschil van nuance als iets onduldbaars beschouwt, het was het inzicht dat er bij alle schijnbare overeenstemming toch een diep verschil in wezen cn in bedoeling aanwezig was. Zo stond het ook bij de afwijzing van de, dialectiek. Niet dat die dialectiek niet soms bruikbaar cn helpend zou zijn, als men haar slechts in speciale gevallen met zeer grote voorzichtigheid gebruikte. Maar niet alleen maakte men van haar een soort toversleutel die op alles paste, een spreuk die alle deuren deed openspringen, neen ze werd een nieuw geloof dat even ver afstond van de werkelijke Westerse gezindheid als alle andere geloven, en ze kreeg het dogmatische, zelfverzekerde en fanatische van een volledig geloof. Het was dus nodig ook op dit geloof toe te passen, wat, naar mijn mening, de speciale Westerse bijdrage in de religieuze kwesties is. En dat is niet het vervangen van het ene geloof door het andere, maar

17

Verdediging van het Westen 2