Verdediging van het Westen

de enig mogclijkc, de „natuurlijke”, reacties gehouden. Al hun toekomstverwachtingen waren op de eeuwig-geldendheid van bepaalde psychologische wetten gebouwd.

Maar deze psychologie van de vanzelfsprekendheid was in werkelijkheid in ’t geheel geen psychologie — ze was het verabsoluteren van een half dozijn mogelijkheden en tegelijkertijd het afsluiten van de toegang tot de kennis van de talloze andere mogelijkheden.

De populaire psychologie was voldoende om in een vorige periode de politieke mogelijkheden te bepalen. Thans kunnen we er niet meer mee volstaan.

Vandaar dat men allerwege op zoek is naar een politieke psychologie, d.w.z. een psychologie, die ons de politieke rcactie-mogelijk-heden beter leert kennen en wier kennis dus in staat stelt politieke mogelijkheden te zien en te beïnvloeden.

Vernieuwing van het socialisme is alleen mogelijk als men beseft dat een min of meer wetenschappelijke economie plus een politiek die volgens de grondregels van het „gezond verstand” is opgesteld samen allerminst een eenheid, laat staan een bruikbaar instrument vormen.

Het marxisme heeft ongetwijfeld een aantal van de ergste misvattingen omtrent politieke mogelijkheden doen verdwijnen en het heeft ons laten zien dat er stoffelijke grenzen zijn aan die mogelijkheden. Het heeft ons bovendien in staat gesteld allerlei bedrog en zelfbedrog te doorzien. En het was daartoe in staat, niet, zoals sommigen menen, omdat Marx een groot econoom was, doch omdat hij van aanleg een scherp psycholoog was. Ofschoon Marx geen speciale psychologische studiën gemaakt heeft — in zijn tijd bestond de psychologie als afzonderlijke wetenschap niet eens — was hij een psycholoog In de zin waarin twee van z’n lievelingsschrijvers: Shakespcarc en Balzac, het waren. Met die twee heeft hij gemeen het inzicht dat de deugd een zeldzaam voorkomende eigenschap is, en dat men altijd aan de veiligste kant staat als men de mensen moreel laag taxeert. Hoort men het tegendeel beweren dan heeft men in 99 van de honderd gevallen met een bedrieger of een uilskuiken te doen en slechts een hoogst enkele maal met een werkelijk idealist.

Deze psychologische grondslag maakt het marxisme tot iets zo gezonds en verkwikkends, vooral in de politiek, d.w.z. in een wereld van gefrazeer, misleiding en onwetendheid.

En al heeft dan Marx zelf de inconsequentie begaan z’n bittere levenswijsheid buiten werking te stellen zodra het „proletariaat”

178