Verdediging van het Westen

veel dieper is het inzicht van Ortega y Gasset, toch ook nog een lid van de club der deftigen, maar een die nog de kracht heeft het oude los te laten. „De bourgeois van het Westen weet heel goed dat, ook zonder het communisme, de dagen van den man die van zijn rente leeft en ze nalaat aan zijn kinderen, geteld zijn”, aldus Ortega. En als om hem te bewijzen dat de „bourgeois” het nog allesbehalve weet, zegt Huizinga: „Welbeschouwd zijn alle hooge culturen, waarvan wij weten ... op die grondslagen (namelijk „van een intact beginsel van privaten eigendom en familie-erfrecht”) gevestigd geweest. Uit historisch gezichtspunt blijft de veronderstelling van een snelle en zeer ver gaande structuurverandering dezer maatschappij een gewaagde hypothese”. Ziehier het verschil. Wie redeneert als Ortega, die kan alle problemen van onze tijd onder het oog zien. Wie denkt en voelt als Huizinga, die blijft altijd door de dikke muur van bevoorrechting en deftigheid gescheiden van de belangeloze waarheid.

Ortega kan aan het eind van zijn boek, tegenover de „opstand der horden” een „roep tot nieuwe daden” stellen, en „de inrichting van Europa als een grooten nationalen Staat” als het plan tot redding van leven en cultuur aangeven. Huizinga komt aan het eind van zijn boek tot een gestamel: „Niet van een ingreep der ordenende machten is het heil te verwachten. De grondslagen van cultuur zijn van anderen aard, dan zij door gemeenschapsorganen als zoodanig, hetzij volken, staten, kerken, scholen, partijen of genootschappen, zouden kunnen worden gelegd of in stand gehouden. Wat daartoe noodig is, is een inwendige loutering, die de individuen aangrijpt. De geestelijke habitus van de menschcn zelf moet veranderen”. Na zoiets zegt men „Amen” en verlaat gesticht de kerk. Lust om nog cens te vertellen dat „inwendige loutering”, die los van het leven van volken, staten, kerken, enz. enz. tot stand zou komen, geen cultuurfactor kan zijn en dat trouwens ook de loutering van grote gelovigen (Augustinus, Franciscus van Assisie) een door en door sociaal karakter had, heeft men evenmin, als lust om nog eens te bewijzen dat ook bij Huizinga achter dit zich terugtrekken van de wereld een politieke opvatting zit, — die van het overlaten van de leiding van cultuur en maatschappij aan de lieden die alleen kunnen regeren als hun organisatie, de samenklitting der deftigen, sterker is dan de organisatie van volken, staten, partijen, enzovoort. Waarom zou men het nog eens bewijzen, als Huizinga zelf in zijn Nederland’s Geestesmerk wel degelijk den politieken aap uit de mouw laat komen? Aan het slot van die brochure klinkt de „hartekreet”, gelijk aan die welke Colijn onlangs in de Tweede Kamer liet horen, de kreet: „Weg met de evenredige vertegenwoor-