Verdediging van het Westen

schreven. Cultuur kan niet hoog heten, zegt Huizinga terecht, als zij de barmhartigheid mist. Als dat geen zinledige fraze is, wat betekent het dan voor de cultuur der Colijns, der Huizinga’s en der deftigen? De ondergang, — tenzij men die barmhartigheid verwatert tot een dier bedélings-soepjcs die de deftigheid zo nu en dan voor de massa over had. Soep en troost in het hiernamaals en liefst met een zo groot mogelijkc portie hiernamaals. „Cultuur moet metaphysisch gericht zijn, of zij zal niet zijn”, om Huizinga te citeren. Neen, de mogelijkheid van metaphysisch gerichte culturen is juist voorgoed verdwenen, geen cultuur is meer mogelijk die niet in zichzelf haar hoogste vreugde weet te vinden en die niet uit zichzelf haar eeuwige ontevredenheid en haar eeuwig streven weet te scheppen. Is dat een vooruitgangs-optimisme, zoals onze voorvaderen dat bezaten, — neen, dat optimisme behoort tot de boedel van het liberalisme der bevoorrechten en juist daarom maakt het thans bij die bevoorrechten, die hun posities gaan verliezen, plaats voor ondergangsstemmingen. Wij weten dat het mogelijk is onder te gaan, verslagen te worden en dat het ook mogelijk Is overwinningen te behalen en dit bepaalt of onze cultuur sterven of leven zal. Het oude vooruitgangsbegrip staat hier buiten, het staat buiten de cultuur; technische vooruitgang is nog geen cultuurwinst, maar hij kan het worden; technische debacle wordt onvermijdelijk tot cultuurvernietiging, daarom is de technische vooruitgang, of voor het minst de handhaving der techniek nodig, maar eerst daarna begint het cultuurprobleem.

Er is echter, men moet dat goed begrijpen, géén crisis van het technisch denken, noch van het natuurwetenschappelijk denken. Als onze hele cultuur zo gezond, zo vol levenskracht, zo vol ontplooiing was als de natuurwetenschappelijke cultuur, dan zou het een lust zijn om te leven. ’)

Onze crisis is maatschappelijk, dat wil zeggen moreel en politiek. Maar wat weet Huizinga over die eigenlijke crisis te zeggen? Hij herhaalt wat we nu al duizendmaal gehoord hebben, en wat we allen beamen, dat verstandelijke opvoederij nog geen beschaving is en hij herhaalt al de oude argumenten tegen een bekrompen rationalisme. Maar tegelijkertijd moet hij erkennen, dat wat heden overheerst, het irrationalisme, het oncritische, de „verzaking van het

*) „Van een ondergangs-stemming is in de geheele natuurwetenschap geen sprake”, constateert in de N.R.Ct. van 15 December 1935 een medewerker, naar aanleiding van de jongste redevoering van Max Planck. Hoe gaarne Spengler, Huizinga en anderen het ook zouden willen, er is op dit gebied niets te halen; „de natuurwetenschap is hoopvoller gestemd dan ooit te voren”!