Verdediging van het Westen

slechts bedwongen worden door ccn andere kracht: beschaafder, voornamer, fatsoenlijker, maar óók een kracht. Tegenover het fascisme moet men een groot ideaal weten te stellen, dat bezieling geeft en dat tot handelen opwekt. De cultuur kan alleen gered worden als ze tot daden inspireert. De fascisten zijn daadmensen en beesten tegelijkertijd. Voor Huizinga en de zijnen ligt de grote fout van het fascisme in zijn geweldige activiteit, in wat hij noemt „de cultuur des levens”. Als het wat kalmer en rustiger was, als het niet zo doorholde, dan zou het sympathiek zijn: Colijn en de generaal Snijders van Nationaal Herstel, dat gaat nog; Mussert gaat over de schreef, — respect voor de deftigheid! Maar niet het dynamische is het verwerpelijke in het fascisme, het verwerpelijke zijn de reactionnaire Ideeën in wier dienst het fascisme staat, dat wil zeggen de ideeën van Colijn-Snijders en Huizinga. Wie het bestrijden wil heeft andere ideeën nodig, werkelijk liberale en dus socialistische ideeën, met hetzelfde dynamisme. Wat Huizinga wil is een utopie, hij wil de wereld bezweren afstand te doen van het dynamisme. Hij wil het leven in een rustiger tempo doen verlopen, opdat ook het conservatisme rustig kan zijn. Maar het tempo is het gegevene van onze tijd, het is technisch-economisch bepaald, men kan het alleen vertragen door de materiële basis van alle leven te beschadigen.

Er is overigens geen sprake van dat het tempo van onze tijd te snel is, — integendeel, het is te langzaam. Iedere graad vertraging betekent millioenen hongerenden, iedere poging om de millioenen tot welstand te brengen, brengt met zich mee het versnellen van het levenstempo met enige graden. En snelheid van levenstempo behoeft geen culturele oppervlakkigheid met zich mee te brengen, integendeel, het kan ten gevolge hebben dat de oppervlakkigheden des levens sneller afgedaan kunnen worden, en dat meer tijd en plaats overblijft voor de stilte en voor de bezinning. Men moet het zich niet te gemakkelijk willen maken, als men de gebreken van onze tijd bespreekt.

Huizinga heeft het zich echter tamelijk gemakkelijk gemaakt. Als we zijn afrekening met de geest van onze tijd vergelijken met die, door José Ortega y Gasset geformuleerd in De opstand der horden, dan hebben we waarlijk geen reden om trots te zijn op onzen landgenoot, die zijn boek schreef na dat van Ortega gelezen te hebben. Zo aanvechtbaar als Ortega’s these is, hij verdedigt haar met veel meer talent dan Huizinga de zijne en hij kan de oppervlakkigheid, het gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel, de eredienst der jongensachtigheid, de vergoddelijking van het irrationele

114