Verdediging van het Westen

steun van andere beschavingen nodig gehad. Hij heeft zijn godsdienst niet zonder hulp van Voor-Azischc godsdiensten, zijn filosofie niet zonder hulp van de Middellandse-zcc beschavingen, met name van die der Grieken, zijn wetenschap en zijn werktuigen evenmin als zijn organisatorische en militaire kennis, niet zonder hulp van Grieken en Romeinen, Arabieren en Turken, Mongolen en Chinezen, om van de oudere culturen maar met te spreken, tot stand gebracht.

Maar eenmaal in het bezit van een zekere hoeveelheid werktuigen en verklaringen, heeft hij zijn technisch en zijn wetenschappelijk apparaat in voortdurende wisselwerking ontwikkeld, en hij heeft in dat opzicht méér bereikt dan alle beschavingen vóór hem en alle eeuwen vóór hem hadden gewrocht. Hier ligt de bijzonderheid van de Westerse mens en van de Westerse beschaving, en de bevrijding uit de worgende greep van de natuur die daardoor tot stand kon komen, heeft zich ook aan zijn hele denken en voelen meegedeeld, zij het dan ook dat dit denken nog slechts heel weinig, en dat gevoelsleven nog bijna geen enkel spoor vertoont van die bevrijding die op technisch-wetenschappelijk gebied tot stand is gekomen. Terwijl andere culturen het op zijn hoogst tot een zeker „denken met de handen” brachten, wist de Westerse cultuur een „denken met instrumenten” tor stand te brengen, dat veel meer controle, nauwkeurigheid, (en, door die nauwkeurige controle van vele kanten, critisch vermogen en „objectieve waarheid”) kon bevatten dan wat er voordien aan speculaties, fantasieën en intuïties of aan de grove schattingen van een empirisme zonder precisle-werktuigen mogelijk was.

Aan dat nieuwe, instrumentale, denken, moest het oude, schattende en fantaserende denken, zoals het in de religies en in tic filosofie aanwezig was, zich noodgedwongen aanpassen, wat dan steeds met heel weinig gratie geschiedde, want dat oudere denken had de gevoelens en tradities met zich en het probeerde steeds weer die vulgaire parvenu, dat nieuwere denken, te overdonderen, terug te dringen, tot onderwerping te brengen, en als dit dan tenslotte toch weer ónmogelijk bleek te zijn, in godsnaam maar in de zaak op te nemen, en zo tot erkenning van de respectabiliteit te brengen en tot meerdere glorie van religie en filosofie te gebruiken. Dat is, voor wat de religies betreft, in vrij grote kring bekend, maar voor de filosofie is bijna steeds de tegengestelde mening gangbaar, men ziet haar als een progressieve en bevrijdende kracht, terwijl ze vrijwel voortdurend het tegendeel is geweest. Maar de geschiedenis der filosofie, van die gezichtshoek uit, moet nog geschreven w^ror-den, waarbij dan tevens zou blijken dat gedurende een heel tijd-

9