Er is geen gisteren, er is geen morgen

van dat ‘we’. Ze is hartelijk en gastvrij, maar het idee dat het ‘we’ op een kwade dag voor haar zou betekenen dat ik met Debbie en de kinderen op bezoek kwam, brengt haar een seconde uit haar evenwicht. Dan hoor ik haar denken.

‘Gott oh Gott, waar haal ik opeens een diner voor vijf mensen vandaan?’ Maar het pluralis majestatis ben ik alleen. Goddank, dacht ze, soep, Wiener schnitzel en flensjes toe is meer dan voldoende.

Ruben stond op. Schudde me langdurig de hand alsof hij me in dertig jaar niet meer had gezien of omdat ik voor goed zou emigreren.

‘Ga zitten, ga zitten, Mare.’ En zonder te vragen schonk hij onze glazen vol. Wij hieven ons glas op. Ik werd even afgeleid door het advocaatje met slagroom van de huishoudster dat al gereedstond. Ze kon dus weer niet meedoen met onze heildronk, ‘Lechajim’. En zoals altijd zwaaide ze wat op en neer met haar glaasje, als de rondenteller bij een autorace.

Na zijn eerste slok zonk Ruben weg in zijn opstand tegen alles. Hij leeft sinds zijn tijd bij de ondergrondse in een soort trance. Er deugt niets van onze samenleving. De helft van de mensen daarin is misdadig, de andere helft stom en lui. Zijn huishoudster hoort nergens bij. Zij verzorgt hem als een moederdier en ze is eigenlijk een deel van hem zelf. Rubens wereld bestaat nog maar uit één mens. Dat is Ruben. Wat hij bezat en hem dierbaar was is gebleven in de kampen van het Ge-Hinnom.

Ruben praatte mechanisch geïnteresseerd. Vroeg naar mij, naar Debbie, naar Chaim en Francina, naar David en Judith. Op de juiste tijd zei hij: ‘Tjonge, tjonge, och, och, prachtig, prachtig,’ maar zijn ogen waren naar bin-

49