Er is geen gisteren, er is geen morgen

Mare bar Kochba trekt uit tegen de furor Teutonicus...

Ruben nam weer plaats in mijn stoel, rustig geworden. Ik borg mijn herinnering op. Alsof hij die herinnering gezien had zei hij:

‘Mare, kun je me begrijpen? Je weet ik was in een kp. Ik heb gedood. Ik heb een paar moffen ’s nachts neergeknald, één heb ik met een mes van achteren neergestoken. Wanneer ik alledaags rustig ben kan ik er soms om treuren. Dat ik Gods ethica zo geschonden heb en z’n gebod heb genegeerd. Gij zult niet doodslaan. Dan denk ik aan die moffen. Jongemannen die m’n zoons hadden kunnen zijn, die ik stak met dat mes was een huisvader zoals ik. Opgecommandeerd en gekomen. Befehl ist Be-fehl. Maar de brains, de ploerten, waren onbereikbaar in hun kantoren en regeerden per telefoon. Die hoereerden ’s avonds met wat ze kopen konden van geroofd goed. Sieraden van onze vrouwen of de effecten van een schlemiel die zijn leven lang had gezwoegd voor het zekerheidje van zijn ouwe dag. Er zijn nog honderden van die ploerten vrij. En die paar die ze gevangen konden nemen hebben ze hier niet opgehangen. Christelijke natie, barmhartigheid, Nieuwe Testament. En de doden blijven ongewroken.’

Hij verborg zijn gezicht achter zijn handen. Maar zichtbaar tussen zijn polsen door waren zijn vast opeen geklemde kaken en zijn mond met de ruige snor. Ik zag opeens onze Ruben, de wreker uit een kp met drie of vier verslagenen op zijn rekening. Mijn eigen herinnering was ingeslapen. Ik weet dat zij op het juiste moment weer zal ontwaken. Dat ik ook nog eens zal worden geconfronteerd met de door mij verslagenen, daar in Frankrijk. Aan mijn handen kleeft bloed zoals aan die

106