Napoleons laatste levensjaren

78    NAPOLEONS LAATSTE LEVENSJAREN — en veel van zulk een studie is nog ongeschreven — misschien de voornaamste bijdrage kan leveren. Welke is of welke kan, bij voorbeeld, de drijfveer zijn geweest, waardoor de Montholon er toe is gekomen — toen de Fransche kolonie, na den dood van den Keizer, St.-Helena had verlaten — zich met Gourgaud te verzoenen en, nog later, een brief voor hem te schrijven en hem dien te geven, die heette door Napoleon te zijn gedicteerd en die vol van lofuitingen over Gourgauds gedrag is maar die is gebleken valsch te zijn en door de Montholon zelf te zijn opgesteld? En dat, waar hij steeds met Gourgaud in onmin heeft geleefd en indertijd — dank zij de tusschenkomst en het verbod van den Keizer — geweigerd heeft met hem te duelleeren, niettegenstaande Gourgaud gedreigd heeft hem een pak ransel te geven! Wat zijn de redenen waarom hij kort na zijn terugkomst te Londen, met Gourgaud, die tot dien datum zijn verklaarde vijand was, het groote werk schreef, dat zij te samen hebben uitgegeven? Waardoor en hoe heeft de Montholon het later gedaan gekregen, dat Gourgaud hem den dienst kon en wilde bewijzen en ook bewezen heeft zijn invloed aan te wenden, dat zijn ontslag uit de gevangenis te Ham, ten gevolge had? Alle duisterheden, die nog niet duidelijk zijn heengelicht en alleen heen te lichten zijn door de uitkomsten van een nauwkeurige, verdere en zoo diep mogelijk doorgevoerde studie van zijn natuur. Toch is het weinige echter, dat men nu reeds weet, voldoende om eenig inzicht te krijgen in het karakter van hem, die zulk een belangrijke en overheerschende rol in de laatste levensjaren van Napoleon heeft gespeeld. En tevens is het voldoende om te doen begrijpen, dat iemand als Bertrand, met diens droiture en diens strenge opvattingen omtrent moraliteit en eerlijkheid, zich weinig tot de Montholon voelde aangetrokken, zich weinig met hem inliet en zich zoover mogelijk uit diens omgang verwijderd hield. Dat het isolement, daardoor tot een zekere hoogte geschapen, noodzakelijk op het gedrag van Mad. Bertrand moest terugwerken en dat dit weer, door Bertrand heen, tot uitkomst moést hebben, dat Nopoleon er den nadeeligen invloed in zijn reeds zoo ellendig bestaan van zou ondervinden is duidelijk en niet te weerspreken.

Meer nog dan de Montholon door egoïstische motieven gedreven — en misschien uitsluitend daardoor — grenzenloos ijdel (vooral nadat hij baron was geworden) en zijn goede eigenschappen (want die had hij werkelijk; hij was een goed mathe-