Napoleons laatste levensjaren

72 NAPOLEONS LAATSTE LEVENSJAREN

„wereld”, waarin zij gewoon was te verkeeren en waar zij bijna niet buiten kon, was door de omstandigheden verkleind en verminderd, beperkt en teruggebracht tot die van de weinige vrouwen der Engelsche officieren; haar moeder was — twee jaar ternauwernood, nadat men op St. Helena was aangekomen — gestorven en zij kon niet anders dan berouwen er niet genoeg bij den grand maréchal op te hebben aangedrongen, dat hij zijn belofte om niet langer dan een jaar op St. Helena te blijven, zou houden, wijl zij dan haar moeder nog in leven zou hebben gevonden en behalve dit alles, was de verwaarloosde opvoeding van haar kinderen een der redenen — en misschien wel de voornaamste — waarom zij naar Engeland terug wilde, wijl zij, door haar sukkelen en voortdurend ziek-zijn, gedwongen om telkens en bijna steeds te bed te liggen, niet in staat was en geen lust had er zich mee bezig te houden. Zij waren dus geheel aan hun lot overgelaten en hun omgang met het bedienden-personeel en met de Engelsche soldaten, was nu niet juist geschikt om ze te beschaven of in een ordelijke sfeer te laten opgroeien. En Bertrand leed onder dit alles, leed er zeer veel onder en had al zijn geestkracht en plichtgevoel noodig om standvastig te zijn en de gedragslijn te blijven volgen, die hij zich eenmaal had voorgeschreven. Maar zonder nadeeligen invloed op zijn omgang met den Keizer bleef dat alles niet! Geslingerd tusschen zijn plicht en zijn gevoel van toewijding voor den Keizer en de liefde voor zijn vrouw en voor zijn huisgezin, trok hij zich bijna geheel terug en zocht hij voldoening in een enge en zoo nauwkeurig mogelijk, afgeperkte omgrenzing van het vervullen zijner functie. Maar wijl hij voelde, dat hij daardoor in de nooit-uitgesproken, maar door hem zelf zeer zeker geweten verplichting anders te moeten zijn tegenover den Keizer, te kort kwam; wijl hij begreep, dat hij te weinig deed; dat hij meer kon en moest zijn dan hof-dignitaris; dat hij nog anders dan als grand maréchal een invloed op het bestaan van Napoleon kon uitoefenen, dien deze evenveel, zoo niet meer noodig had; dat hij hem niet die troost en hulp in zijn afzondering gaf, die deze stilzwijgend van hem verwachtte, nam ook weer zijn onvoldaanheid toe. En hij verkeerde voortdurend in de pijn-schrijnende, verdrietende klemming van een vicieuzen cirkel!

Van aanleg reeds geneigd tot een zekere droogheid, van nature reeds iemand van wien weinig uitging, werd hij langza-