Napoleons laatste levensjaren

64    NAPOLEONS LAATSTE LEVENSJAREN

sentir”! Dit laatste heeft hij tot het einde volgehouden! Hij is de eenige geweest, die van den eersten dag tot den laatsten, dien hij in de omgeving van Napoleon heeft doorgebracht, alles in het werk heeft gesteld om hem zijn bestaan zoo goed mogelijk te maken; die altijd voor oogen hield, dat hij voor een doel was meegekomen, namelijk om zich geheel en al, met hart en ziel, aan zijn vroegeren Keizer, die toch nog altijd Keizer voor hem was gebleven, te wijden; hij is de eenige geweest, die er angstig voor zorgde, dat Napoleon nooit kon weten hoeveel hij onder zijn vrijwillige ballingschap, onder de gedwongen ontberingen, onder het gemis van zijn vrouw en van zijn huisgezin leed en die altijd, met een vroolijk gezicht, eiken dag weer de taak aanvaardde en volbracht, die hij zich eenmaal had opgelegd. Toen Napoleon aan boord van de Bellerophon van hem wilde weten of hij plan had hem ook naar St. Helena te volgen, kon hij hem naar waarheid antwoorden: „qu’en quittant Paris pour le suivre, j’avais sauté a pieds joints sur toutes les chances, celle de Sainte-HéUne n’avait rien qui dut la faire excepter; mais que nous étions en grand nombre autour de lui; qu’on ne lui permettait d’emmener qui trois d’entrenous; quebiendes personnes me faisaient un crime d’abandonner ma familie; que j’avais donc besoin vis-a-vis d’elle et vis-a-vis de ma propre conscience, de savoir que je lui serais utile et agréable; qu’en un mot, j’avais besoin qu’il me choisit; quecette observation ne renfermait aucune arrière-pensée, car je lui avais donné désor-mais ma vie sans restriction”.

En later, tegen het midden van April 1816, toen Napoleon hem vroeg — naar aanleiding van het nieuwe bedenksel van Hudson Lowe, om de lieden uit Napoleons gevolg een document te laten teekenen, waarin zij verklaarden of dat zij vrijwillig aan diens persoon verbonden bleven, öf dat zij verlangden naar Europa terug te keeren — welk besluit hij daarin zou nemen, luidde zijn antwoord, dat zijn „détermination ne pouvait être douteuse; que si j’avais pu éprouver quelques déchirements, c’eüt été au moment de ma première détermination; qu’a compter de eet instant, mon sort c’était trouvé irrévocablement fixé; qu’alors j’avais suivi la gloire et mon honneur; que depuis, chaquejour davantage, je suivais mes affections et mes sentiments”.

Alleen iemand, die door hoogere motieven tot een daad als die van Las Cases wordt aangezet, kan zich blijven gedragen^ zooals hij het heeft gedaan. Tot nog toe immers, had Napoleon