Napoleons laatste levensjaren

NAPOLEONS LAATSTE LEVENSJAREN *    189

menschelijke eigenschappen en eigenaardigheden van nabij te zien, ten gevolge waarvan de geheimzinnige, verre aureooling van zijn keizerschap al noodzakelijk moest verminderen — een verwaarloozing en verslapping van allerlei kleine beleefdheden en oplettendheden na zich zou slepen. De vrees daarvoor nu, was niet zóó heel ongegrond. Reeds nu durfde Bertrand zelfs, die zóó aan hem was gehecht en die zóó tegen hem opzag, zijn bevelen te critiseeren en hem op zulk een toon en met zulk een luide stem tegenspreken, dat hem het verwijt van Napoleon zou treffen:

„Aux Tuileries vous n’auriez pas osé me parler ai'nsi”. Gour-gaud ontzag zich niet om hem nu en dan zeer onheusche en onvriendelijke woorden toe te voegen. En de Montholon, te goed hoveling om het in zijn gezicht of in zijn tegenwoordigheid te doen, veroorloofde zich de vrijheid tegenover anderen en zelfs tegenover vreemden, een spottende kritiek over zijn meester uit te spreken. Maar de voornaamste reden, waarom hij zoo aan de etikette vast hield, was, dat hij — waar Engeland bleef volharden om hem niet anders dan „generaal” te noemen — door in zijn omgang en van zijn omgeving alle mogelijke eerbewijzen te verlangen, tegenover de Engelschen met wie hij te doen had, een duidelijk en scherp protest daartegen liet voelen en hij hen dwong zijn waardigheid van souverein te eerbiedigen. Want welke afkeurende uitdrukkingen de Engelschen, die hem bezochten, ook bezigden om de houding van het gevolg tegenover hem in een bespottelijk daglicht te stellen — admiraal Cockburn schreef, dat het gevolg aan hem gehecht bleef en zich op een wijze tegenover hem gedroeg, dat ieder recht-gëaard Engelschman het niet dan met verachting kon aanzien; diens secretaris Glo-ver zeide, dat iemand, die hun nederigheid niet had bijgewoond, zich er geen begrip van kon maken; generaal Bingham, die de eer genoot bij Napoleon aan tafel te worden uitgenoodigd, vermeldt: „het middagmaal duurde niet langer dan hoogstens veertig minuten ; de lieden van het gevolg durfden ter nauwernood één woord hardop zeggen — toch onderging hun gedrag den invloed dier houding van het gevolg en van de etikette, die het in acht nam. Admiraal Cockburn durfde wel grof maar niet familjaar met hem te zijn; generaal Bingham kon zich niet onthouden hem onwillekeurig met „Sire” aan te spreken en Hudson Lowe werd er door afgeschrikt, om — zonder zijn verlof — op Longwood te komen of — zooals hij zoo gaarne had willen doen — eiken keer,