Deze vijandige wereld

een tweede exemplaar op mijn naam rondgelopen. God-weet waar hij nu zat, na zijn arrestatie.

Thuis deed ik het nieuwe persoonsbewijs in mijn portefeuille. Zat de naad daar los? En terwijl ik er mijn hand tussen wrong haalde ik mijn oude te voorschijn.

En toch waren wij, gemengd gehuwden, bevoorrecht, eindeloos bevoorrecht boven onze familieleden die waren gedeporteerd met onbekende bestemming, aan wie wij via de Joodsche Raad brieven schreven, waar nooit antwoord op kwam.

We mochten niet met de tram en liepen in sperr-tijd naar het treintje bij het Haarlemmermeerstation, dat later niet meer reed. Werd je onderweg aangehouden, dan was je in overtreding: strafgeval voor Westerbork. Ging je niet, dan werd je van huis gehaald: strafgeval voor Westerbork. Wij leerden tussen de regendruppels door te lopen om droog te blijven en waren geluksvogels, al wisten wij dit niet. Als joden voor de dood bestemd, waren wij nog niet aan de beurt, en voor het zover kwam was de oorlog afgelopen.

Wij waren niet alleen gemengd gehuwd, maar ook samengesteld uit meer dan één nationaliteit, en uit alle lagen van de maatschappij. Er was een kleermaker in de ploeg, een sjlemiel die buk-shag verkocht, samengesteld uit peukies. Drie in één sigaret, van negen peukies maakte je vier sigaretten, want op elk saffie bleef weer een peuk over. Tussen zijn handel door maakte hij reclame voor zijn bedrijf: voor na de oorlog, je kon nooit weten waar het goed voor was. De zoon van een bankier vertelde rond, dat hij later minister wilde worden. Er was zelfs een smeris bij. Stel je voor: een jehoede politieagent. Twee professoren, alleen al bij mij in de ploeg. En natuurlijk musici: drie violisten, die bang waren hun vingers te verpesten tussen de steenbrokken, voor later. Een had zelfs een Stradivarius, hij was als wonderkind in Polen begonnen.

66