Deze vijandige wereld

wel één eventjes in de rij voor hem gaan lopen om een sigaret af te rekenen of om een geintje te maken, diamantslijpers tegen elkaar: 'Je hebt toch geen steentje mee naar huis genomen?' Verdammt noch mal. Een enkeling was voorbestemd voor de hel, door een kleinigheid, die zijn vrouw thuis in vertwijfeling bracht. 'Kaufen?' Een gebaar naar het geweer van een soldaat, die goed leek te zijn, een Rus in Duits uniform, hoe was het mogelijk zo iets aan te nemen? Alleen maar een geintje natuurlijk, meer niet, wie meende het nou ernstig. Feldwebel, twee soldaten. Mee naar de Kommandantur. Afgevoerd als strafgeval naar Westerbork.

Eens kwam ik 's avonds thuis, godverdomme, mijn persoonsbewijs weg, ze hadden me het tóch gegeven bij het weggaan. Niet in mijn portefeuille waar het hoorde te zitten, ook niet in mijn binnenzak, nog eens zoeken, alle zakken leeg. Zonder persoonsbewijs kon ik morgen niet naar Schiphol, maar dan werd ik meteen gehaald, dat was ook met de anderen gebeurd. Onderduiken? Bep alleen laten met onze kleine meid? Bij wie? Gelukkig, de Joodsche Raad was open, misschien konden zij zeggen wat ik moest doen. 'Naar de sd in de Euterpestraat een bewijsje halen dat je gemengd gehuwd bent, er zit niets anders op.' 'Doen ze je daar dan niets?' Hoeveel waren er, onnozel binnenkomend, al niet afgetuigd, of op transport gesteld. 'Probeer het maar, volgens onze ervaring zijn ze met Mischehen nogal soepel.' Een ss-officier achter een bureau, ergens in een groot lokaal, en ik loop erheen met het gevoel alsof mijn benen worden tegengehouden, het lijkt haast of ik me met schokken beweeg. 'Ausweis fort? Was ist dein Name?' Zoeken in een kaartenbak, en misschien staan op de mijne wel gegevens over de familie van Bep, over revolutionair zijn. 'Bitte.' Ik kan vertrekken. Had ik maar geweten dat het zo gemakkelijk ging. Dan had Maurits mijn persoonsbewijs met een j kunnen krijgen, maar zonder gevaar omdat hij dein ook gemengd gehuwd was geweest, en ik had met

65