Deze vijandige wereld

en de haren iets omhoogtrok om ze met de volle hand stevig vast te houden en er net zo lang met de kam in te hakken tot de verwarde haarknoop was opgelost. Ten slotte golfde een brede stroom van haren glanzend tot aan de grond. Nooit begreep ik dat zij zich niet bezeerde als zij zo had staan rukken.

Dan kraste de stofkam over onze hoofdhuid, ook als je ging schreeuwen, en moeder zei alleen: 'Hou je ogen goed dicht, dat er geen haarwater in komt.' Soms het zij een wit bolletje tussen de tanden van de kam zien, een neetje, of iets dat ervoor door moest gaan.

Heel vroeger nam zij ons mee naar het badhuis, waar moeder ons drietjes haastig waste, Saartje ook, die toen nog geen zes jaar was en daarom mocht het samen met de jongens; dan moesten wij in de gang wachten tot moe zelf klaar was. Later gingen wij thuis in bad, in de zinken tobbe, en mochten Maurits en ik alleen elk&dr nog nakend zien. 'Het water is veel te heet,' schreeuwde ik elke keer opnieuw. Weer stak moeder voorzichtig haar hand erin, plensde er een scheut koud water bij uit een keukenpan, probeerde de warmte van het wateroppervlak met de bovenkant van haar omgekeerde hand, of met haar elleboog.

Langzaam zakte ik door mijn knieën. Je billen, dat was niet zo erg, maar straks trok ze mijn hand tussen mijn benen weg, en dan schroeide de hitte des te meer. Ze haalde de spons met zeep langs mijn gezicht, zodat mijn ogen ervan schrijnden. Zou het waar zijn, dat je ogen lichter werden van het wassen? Dat zeiden de grote mensen altijd tegen mij: 'Je moeder mag je ogen wel eens uitwassen.'

Ik zat bij vader op schoot en danste mee met het ritme van zijn kniebeweging, terwijl de holte van zijn hemd tegen mijn blote billen kletste zonder dat het pijn deed. Hortsik-paardje. Ik kreeg een 'baardje', dein schuurde zijn stoppelige kin langs

15