Schimmenspel (filmdagboek)

Wie als lid van de Vierde Internationale schuchter opperde dat deze revolutionaire wereldpartij door de jaren heen toch wel erg klein was gebleven werd stevig op zijn plaats gezet. De Vierde, heette het, had dwars door de Tweede Wereldoorlog heen, door de Koude Oorlog heen, het revolutionaire program van Trotski 'gered'. Bovendien was het getij aan het keren. In de jaren dat ik Santen leerde kennen kwamen Zuid-Amerika en Afrika in beweging. Het Franse en Portugese kolonialisme verkeerden in hun nadagen. Tegen die achtergrond moet men het Amsterdamse 'valse muntersproces' zien. Raptis zag hierin de grote mogelijkheid om de Vierde Internationale uit zijn isolement te halen. De Algerijnse revolutie bracht de kans om de trotskisten uit de theorie naar de praktijk te sleuren. Het fln, de Algerijnse Bevrijdingsorganisatie, aangevallen door Franse socialistische ministers, in de steek gelaten door de Franse stalinisten, had de trotskisten om hulp gevraagd. In Raptis' gedachtengang was er geen plaats voor voorbehoud. De steun had een wankele basis. Raptis was nota bene secretaris van de Vierde en Santen was lid van het Internationaal Secretariaat. Er waren weinig andere ingewijden. Door verraad en provocatie, die in elkaar overliepen, werden Santen en Raptis gearresteerd voordat er één valse franc was gedrukt.

In mijn bespreking van Adiós Companeros (1974) schreef ik dat ik me niet kon herinneren ooit een eerlijker en zuiverder mens in de politiek te hebben ontmoet dan Sal Santen. Laat ik dat nog eens herhalen.

In dat boek heeft hij zijn afscheid van de Vierde èn — persoonlijk voor hem nog ingrijpender — van Raptis uitvoerig beschreven. Het boek is een scherpe terugblik, een gewaagde Verantwoording van zijn leven. Ook van zijn keuze om schrijver te worden. Niet meer gehinderd door organisatorische verplichtingen, gejaag van conferentie naar congres. Sal hoefde en wilde niet meer de hele wereld bijhouden; hij werd een goed gerecenseerd schrijver die voor de boekhouding van zijn eigen leven een eigen stijl zocht èn vond.

In Santens boeken duiken drie vaderfiguren op, en zoals dat hoort bij mannelijke figuren van vroeger: nogal autoritaire, overheersende vaderfiguren. Barend Santen, zijn vader, de sappelende schoenmaker. Zijn schoonvader Henk Sneevliet, het revolutionaire kamerlid, die aan de wieg stond, maar dan heel actief, van de communistische partijen van Indonesië en China. En dan, als derde, Michel Raptis, door Santen jarenlang kritiekloos bewonderd als de waardige en enige opvolger van Trotski. Aan alle drie de figuren heeft hij zich ontworsteld. Hij is niet

7