Schimmenspel (filmdagboek)

film kwam, apart kon gaan lopen. Daarna vroeg ze Nico van Diejen, Andries Dolleman, Bep en mij voorop te lopen, en de bloemen te dragen.

Na afloop was er een bijeenkomst in Haarlem, waar ik veel oude bekenden heb ontmoet. Ook Herman Drenth, die tijdens de bezetting in de leiding van het crm * heeft gezeten. Hij herinnerde mij eraan, dat ik voor cyaankali had kunnen zorgen voor geval van arrestatie, iets wat hem een sterk gevoel van veiligheid had gegeven. Ik was blij zoiets te horen en dacht: het zou leuk zijn als het in de film kwam, Bob Maassen, een zoon van Barend Luteraan,* heeft destijds voor die cyaankali kunnen zorgen. We hebben enige tijd in de illegaliteit samengewerkt, hij studeerde chemie, en voor hem was het geen probleem eraan te komen. Vrij kort na de oorlog is hij gestorven. Met die ouwe Luteraan heb ik het wel moeilijk gehad. Tijdens de bezetting kwam hij eens bij ons, zei dat het bij hem thuis niet veilig was omdat er in zijn omgeving werd gebombardeerd, en vroeg of hij bij ons mocht slapen, is zelfs enige weken bij ons gebleven. Desondanks heeft de samenwerking slechts kort geduurd, want hij was een moeilijk mens. Toen ik in het Huis van Bewaring zat heeft hij mij eens een brief geschreven, waarin hij me liet weten het nog steeds niet eens te zijn met de intredepolitiek in de PvdA, AvdP schreef hij als camouflage. Het maakte me nogal kwaad, en ik heb, dom genoeg, die brief verscheurd. Later was hij de eerste, die zich openlijk solidair met ons verklaarde en op een politieke bijeenkomst de aanwezigen opriep, zich actief voor onze zaak in te zetten. Daarmee is destijds het stilzwijgen van de eerste maanden verbroken, die verdienste komt Barend Luteraan toe, en daarna bleef men voor onze zaak ijveren. Het ontroerde mij, toen zijn zoon Nol mij bij de dood van Barend vroeg, op 16 december 1971 aan zijn baar iets te zeggen. De woorden heb ik bewaard, en neem ze in dit dagboek op.

Barend Luteraan, van wie wij vandaag afscheid nemen, is geboren in het jaar dat de eerste Sociaal-democratische Vereniging in Nederland werd opgericht. Sindsdien is een geheel tijdperk verstreken, waaraan hij als bewust levend mens actief heeft deelgenomen.

Zelf heb ik Luteraan leren kennen toen hij als propagandist van het marxisme voor de jeugdorganisatie van de osp een inleiding hield over het historisch materialisme. In dat jaar was hij al zo oud als ik nu ben, en behoorde hij voor ons reeds tot de oude garde, die kleine groep strijders die internationalist waren gebleven tijdens de Eerste Wereld-

47