Schimmenspel (filmdagboek)

wat er volgens hem móést gebeuren. Vooral organisatorisch. Ik had er geen bewijs voor, maar het leek me dat hij de mensen vooral woog naar de mate waarin hij ze kon inzetten voor zijn doeleinden. Anders gezegd: hij straalde geen warmte uit. Goed gekend heb ik hem dus niet, en ik wil die fragmentarische indrukken niet plaatsen tegenover die van Sal Santen die jarenlang met hem optrok onder moeilijke omstandigheden.

Als ik Sal goed ken moet hij wat afgezweet hebben voor hij ja zei tegen het idee van de film. Een film over hèm, de sjlemiel, de mislukte revolutionair. Het werd een film over de revolutionair die voor het schrijverschap koos. In dit dagboek blijkt andermaal hoe zwaar hem dat afscheid van de Vierde is gevallen. Nog altijd is er sprake van een schuldgevoel. Hij heeft tegen de film ja gezegd, onder andere omdat het hem 'nog één keer' een gelegenheid geeft een afscheidsgroet te brengen aan zijn vroegere kameraden. En ook om uit te leggen: waarom.

Santen combineert in zijn persoonlijkheid een merkwaardige veelheid van gevoeligheden: hij is nog altijd naïef, nog altijd argwanend, onhandig, stuntelig, scherp en gevoelig tegelijk. Hij is ook vooral bang te kwetsen.

Filmer Rudolf van den Berg had hem een boek beloofd van of over een andere joodse zoeker, de dichter Jacob Israël de Haan, de broer van Carry van Bruggen. Dat boek komt maar niet. Sal krijgt wel een ander boek. Wat bedoelt Rudolf daar nu mee? Zit er iets achter? Is het een aanwijzing? Is Rudolf ergens ontevreden over? Typisch Sal om daar zo lang aan te wringen.

Ik ben niet zo en mijn verhouding tot deze hoofdrolspeler malgré lui heeft geloof ik ook nooit iets gecompliceerds gehad.

Zo'n boek.

Ik herinner me dat ik Sal eens een boek gaf. Dat was kort na zijn gevangenschap toen hij in een ziekenhuis lag. Vanzelfsprekend gaf je iemand uit de beweging iets politieks te lezen. Een werk van Trotski, een studie over de Hongaarse Revolutie of een analyse van het arbeiderszelfbestuur.

Ik permitteerde me toen een kleine vrijmoedigheid, geheel in de lijn van mijn zogenaamde bohémienschap.

Sal kreeg van mij The Diamond as Big as the Ritz, een verhalenbundel van Scott Fitzgerald. Ik zei hem dat hij eerst het verhaal May

10