Stormvogels

bij ons had gelogeerd, die verklaarde dat God een begrip was dat de eenheid van het bestaan en van de hele kosmos moest aanduiden.

'Merken jullie in Mokum ooit iets van risjes?' vroeg oom aan Mark, die hem niet goed begreep. Risjes, dat was antisemitisme, en haastig antwoordde ik voor hem: 'Niet zo vaak, maar vroeger, toen we nog op school waren, wel. Dan moesten we van vader vechten omdat we ons niet mochten laten uitschelden.'

Oom keek mij met grote ogen aan.

'Als ik daar aan begonnen was, hadden we het hier geen jaar uitgehouden,' zei hij tegen tante. 'Dan was ik ook failliet gegaan, net als jullie vader. Wat kan mij het schelen of ze me voor jood uitschelden... Jood-zijn is immers niet iets waarvoor je je behoeft te schamen. Wij zijn uitverkoren omdat God ons als eerste de Wet heeft geschonken,' en terwijl hij deze woorden sprak, begon hij weer in het Hebreeuws te murmelen.

'Wat zegt jullie vader van de risjes in Duitsland? Zou dat hier ook kunnen gebeuren?' vroeg tante.

Zij keek ons om beurten aan, als wilde ze van elk van ons horen dat daar geen gevaar voor bestond. Zich zelf geruststellend voegde ze er aan toe: 'In Nederland hebben wij de koningin. Zij beschermt ons immers, geloven jullie ook niet?'

Mark keek mij terloops aan, hopend dat ik op zulke vragen zou antwoorden, maar ook ik wist niet wat ik moest zeggen.

Met uitgestrekte ledematen hingen we in de stoeltjes van een Arnhems café, bestelden een kop koffie, doch waren te moe om in ons brood te happen. Onze wangen gloeiden nog na van de inspanning. We waren in één ruk door gefietst omdat we later waren vertrokken dan we hadden

42