Stormvogels

van de Engelse zender waarnaar ik bij vrienden was wezen luisteren. De storingen waren verschrikkelijk. Het scheen of een motor door de uitzendingen heensnorde. Als ik het goed had gehoord waren de geallieerden doorgebroken in Frankrijk, en stonden de Russen aan de Duitse grens. Je kon het ook opmaken uit de nieuwsberichten voor Hilversum, want als het Führerhauptquartier sprak over egelstellingen waren ze weer ergens ingesloten.

We zouden vroeg naar bed gaan-wat kon je anders doen? - maar voordat het zover was zou het gesprek opleven, concrete vormen aannemen, zich richten op wat wij zélf konden doen om er het leven in te houden. Ik ging in de rij staan voor het broodrantsoen, ik ging voor soep naar de centrale keuken, dat was zo afgesproken sinds na Dolle Dinsdag de werkverschaffing voor ge-mengdgehuwden op het Bosplan was gestaakt en ik de gehele dag thuis was.

Als die kou er maar niet was. Hoe koud moesten de familieleden het wel niet hebben in de concentratiekampen? We wisten helemaal niets meer van ze. Van mijn familie al lang niet meer, de brieven die ik ze had geschreven, en die de Joodse Raad doorzond, waren nooit beantwoord. Alleen van Liesjes moeder hadden wij brieven ontvangen uit het vrouwenconcentratiekamp Ra-vensbrück, totdat de geallieerden bij Arnhem landden en de spoorwegstaking uitbrak. Daarna was elk contact verbroken, en konden wij haar ook geen pakjes meer sturen. Wel gaven wij met een kindertransport naar het Oosten van het land een briefje mee voor vrienden in Enschede, en smeekten hen voedselpakketjes voor Lies' moeder te verzorgen.

'Er staat een vierkamerwoning leeg op het Pleintje, juist tegenover het vroegere huis van jouw familie,' zei

in