Adios companeros!

Vrijgesteld

'Wat hebben wij nog te verliezen,' zegt Max met vragende stem, terwijl hij mij met zijn vochtige, fluweelzwarte ogen onderzoekend aankijkt uit een spits gezicht, dat gescheiden wordt door een lange, scherpe neus. Zijn bruine haar ligt geplakt op zijn hoofd. Had mijn broer het ook zo? 'Op het conservatorium was ik de hoop van een professor, die ik soms nog op het Rokin zie lopen; dan steek ik gauw over om hem te ontwijken, anders vraagt hij natuurlijk waarom ik niet ben doorgegaan, en wat moet ik antwoorden? Dat ik niet meer wil leven voor de muziek, maar voor de revolutie? Hoe zou hij begrijpen dat ik daarom in een theaterorkest ben gaan werken, om veel vrije tijd te hebben voor de rest?'

Max is mijn ontdekking, ik heb hem als het ware op de stalinisten veroverd, onmiddellijk na de oorlog, toen hij alle stalinistische onzin nog geloofde. Stalin is voor het socialisme in de Sowjetunie, want hij is voor het socialisme in één land, en Trotsky was daartegen, was zijn stokpaardje. Ik heb hem met de boeken in de hand laten zien dat juist Trotsky, als eerste, het socialistisch karakter van de Russische revolutie onderstreepte, toen Stalin ertegen was. Maar de overwinning van de revolutie in één land betekent nog geen socialisme in één land, het is de eerste en beslissende stap in de goede richting, als onderdeel van de revolutie die ook in andere landen zal moeten komen. 'Boekenpraat,' vond

44