Adios companeros!

rije het zelfbeheer proberen te bevorderen op grond van beginselen der Vierde Internationale. Sal Santen beschouwde Raptis als de belangrijkste theoreticus en organisator na de dood van Trotsky. Het was Michel Raptis die de schepping van de Tendance Internationale de marxistes ré-volutionnaires inspireerde uit hoofde van zijn 'trotskistische' idealen. De Tendance beschouwde zich later niet meer als een internationale organisatie, maar als een internationale stimulans tot het verwerkelijken van het socialistische zelfbeheer en de realisatie van een Internationale, samengesteld uit de revolutionaire stromingen van dit tijdperk.

Het boek van Sal Santen, een boeiende schildering van episoden uit het leven van een revolutionair socialist, eindigt enigszins in mineur. In Latijns-Amerika was in 1964 de planmatige reactie begonnen, die weldra een fascistisch karakter kreeg, en die werd gevoed van de Verenigde Staten uit. De laatste bloedige slag werd in 1973 geslagen in het wreed getroffen Chili. In Algerije betekende de val van Ben Bella, in 1965, het voorlopige einde van een radicaal experiment. De Vierde Internationale werd verscheurd door interne tegenstellingen. De breuk met deze organisatie en zelfs met oude vrienden als Michel Raptis heeft Sal Santen diep geschokt. Maar ten slotte hebben conflicten en bittere ervaringen hem tot een schrijver gemaakt en niet kunnen breken. En ondanks alles meent hij 'dat de historische verdienste van de Vierde Internationale zal blijven, de door Stalin bedreigde wereldrevolutionaire beginselen uit de catastrofe 1933-1945 te hebben gered'. En uiteindelijk: 'Ik ben in wezen solidair gebleven met de onderdrukten, en ik zou niet weten waar anders mijn plaats had moeten zijn; en ik hoop dat mijn boeken daar uitdrukking aan geven.' Ook dit werk is daarom niet het laatste woord.

Anton Constandse

30