Opgedoken

oude kostuums te keren. Er was een pak van mijn vader voor mij vermaakt. Voordat ik de kamer uitging, trok ik mijn jas aan die ik tot onder mijn kin dichtknoopte. Mijn moeder had niets in de gaten toen ik afscheid nam.

Op school maakte de directeur, professor Zernicke, bekend wie geen mondeling hoefde te doen. De namen van zes jongens, in alfabetische volgorde, werden genoemd. En mijn naam was de eerste! Ik was geslaagd!

Zo snel mogelijk ging ik naar de kantoorboekhandel van het echtpaar Zschoch in de Knesebeckstrasse, vlak achter de school. Ik vroeg of ik mijn moeder mocht bellen om haar het heugelijke nieuws te vertellen. De verrassing thuis was begrijpelijkerwijs groot.

“Maar ik kom nog niet thuis”, voegde ik eraan toe. “Een paar klasgenoten, die wel mondeling moeten doen, wil ik nog graag helpen ter voorbereiding.”

Terwijl mijn kameraden wachtten tot ze binnengeroepen werden in de lerarenkamer, hielp ik hen met mijn briefjes om hun kennis nog wat bij te spijkeren.

Tenslotte bleek maar een van de jongens gezakt.

Door bemiddeling van mijn vader had ik een stageplek gekregen bij het confectiebedrijf Cohn & Rosenbaum. Voordat ik daar op 1 april in dienst trad, ging ik voor het eerst van mijn leven alleen op reis. Ik ging logeren bij mijn tante Lotte en mijn nichtje Ilse in Dortmund. Ze was een schattig klein meisje van zeven jaar. Ik had twee heerlijke weken in Dotmund en keerde eind maart terug naar huis.

Toen ik daar aankwam, zag ik onmiddellijk aan de gezichten van mijn ouders en zus, dat er iets verschrikkelijks gebeurd was. Eerst wilden ze het me niet zeggen. Maar ik drong aan en hoorde, dat mijn neef Ehrich, net negentien jaar oud, aan het oosfront was gesneuveld.

De hele familie rouwde om dit verlies. Ik was helemaal van de kaart. Ik zou Ehrich dus nooit meer terugzien.

Niet lang daarna, hoorden we dat oom Felix in Roemeense krijgsgevangenschap was geraakt, waar hij in 1917 stierf aan ondervoeding. Voor onze familie was het een vreselijke tijd.

Mijn enthousiasme voor de oorlog was totaal verdwenen. Overwinningen van het Duitse leger werden al lang niet meer geboekt. In het westen waren onze troepen volledig tot staan gebracht.