Opgedoken

industrie’, kregen een speciale tramvergunning, maar alleen meerijden op het voor- of achterbalkon was toegestaan.

Inmiddels had Ursel kennis gemaakt met Leo de Wolff. Hij werkte voor de Joodse Raad en gebruikte in het pand naast ons een paar kamers als kantoor. Ursel en Leo de Wolff waren elkaar een paar keer tegen gekomen en in gesprek geraakt. En omdat Ursel dacht, dat het misschien goed zou zijn iemand bij de Joodse Raad te kennen, nodigde ze hem af en toe uit voor een kop koffie.

Ik stimuleerde dat. Ieder contact zou handig kunnen zijn, omdat de nazi’s het net steeds verder aanhaalden. Er deden geruchten de ronde over getto’s, deportaties en vernietigingskampen ver weg in het oosten. We waren op onze hoede.

In de zomer van 1942 namen de razzia’s op straat toe. Joden, die de Duitsers toevallig op straat tegenkwamen, werden opgepakt en in vrachtwagens gegooid. Samen met Margot - op weg van de zaak naar huis - óverkwam het ons. Plotseling werd de straat afgezet en iedereen met een ‘ster’ werd aangehouden.

Een voorbijganger siste ons toe: hou je tas voor je borst en loop achter me aan. We deden het en razendsnel loodste hij ons via steegjes uit de gevarenzone. We hebben hem nooit kunnen bedanken, want voordat we het wisten, was hij verdwenen. Een naamloze held die ons redde.

Op een ochtend kwam Ursel ter ore, dat er rekening moest worden gehouden met nieuwe arrestaties. Ze klom over de heg om bij onze buren, het echtpaar Laske, naar de zaak te bellen. “Wees voorzichtig”, waarschuwde ze mij, “er gaat weer gecontroleerd worden.”

“Ik zal op de zaak blijven, als ik ook maar iets verdachts zie”, beloofde ik haar.

“Ik wil, dat je onder geen beding de straat opgaat.”

Tussen de middag wilde ik onze kleermaker opzoeken, bij hem mijn brood opeten, een kop thee drinken en met hem het laatste nieuws doornemen. Hij woonde Keizersgracht 5.

Voorzichtig liep ik over de prachtige gracht naar zijn huis. De smalle deur bevond zich vlak naast de deur van het buurhuis. Slechts gescheiden door een dunne lat.

Ik klopte aan en wachtte. Vanaf de overkant van de gracht was de ster zichtbaar die ik links op mijn kleding droeg. Mijn collega deed open, vroeg me binnen te komen, waarna we gingen eten.