Opgedoken

Toen het zover was, namen we afscheid en reden met de ‘U-Bahn’ naar de Friedrichstrasse. In de club overhandigde de kennis van mevrouw Mot-tek ons een sleutel en gaf ons instructies: “Als u morgenochtend weggaat, verstopt u de sleutel onder de mat in de gang. Klokslag zeven uur komen de werksters en die mogen u hier niet aantreffen.”

We installeerden ons voor de nacht, schoven elk twee fauteuils tegen elkaar en gingen zitten met onze benen omhoog.

Maar van slapen was geen sprake. De spanning van de dag kwam in volle hevigheid tot ontlading. Ik werd kotsmisselijk en moest herhaaldelijk overgeven. Ursel, die er niet beter aan toe was, gedroeg zich als een held. Ze troostte me en sprak me moed in.

De volgende ochtend slopen we als dieven het gebouw uit. Omdat we zo vroeg nergens naar toe konden, wandelden we achter elkaar door de binnenstad. Eindelijk tegen negen uur gingen we naar één van mijn kleermakers, die bij de Jerusalemskirche woonde.

Hij wist van niets en was verbaasd over datgene wat wij hem over de pogrom en de vervolgingen vertelden. Ik vertrouwde hem. Hij was geen nazi. Maar mijn hoop ging niet in vervulling. Hij bood ons geen onderdak aan.

Ik dacht aan een andere kleermaker, Adolf Heuer. Hij woonde met zijn vrouw in de buurt van de Gesundbrunnen. Telefonisch kondigde ik ons bezoek aan.

Ook hij had van de gebeurtenissen van de laatste dagen niets gemerkt. Als je niet joods bent, dacht ik bij mezelf, lijk je in dit opzicht de krant niet zo precies te lezen. Nadat we hem verteld hadden, wat ons was overkomen, zei hij spontaan: “Ik laat jullie niet meer gaan! Jullie blijven hier!” En z’n vrouw stemde hiermee in.

“Wij hebben in een volkstuincomplex een huisje”, vertelde Adolf Heuer, “waar we regelmatig tijdens het weekend overnachten. Wij zullen daar nu elke avond heen gaan. Dan kunnen jullie in onze slaapkamer je intrek nemen.”

We waren dolgelukkig, hoewel we ons bezwaard voelden, dat we hen zoveel overlast bezorgden. En we vermoedden niet, hoeveel weken zouden verstrijken, voordat we onze schuilplaats konden verlaten.

Om iets terug te doen voor hun gebaar van naastenliefde, deed Ursel de dagelijkse boodschappen en kocht groente en vlees. Haar uiterlijk beschermde haar gelukkig.

Vanuit een telefooncel bracht ze onze ouders op de hoogte over onze verblijfplaats.