In Depot

vrije wil, met het pistool op je borst. Is Polen dan zo’n lolletje?’ ‘Nee,

Polen is zeker geen lolletje, maar toch is het een lafheid in zo’n zaak te buigen voor het pistool. Er zijn toch verscheidenen die weigeren te buigen en het risico van Polen aanvaarden. Zij verdraaien het zich te lenen voor de immoraliteit, die van hen wordt geëist in ruil voor een vrijheid, die maar een schijnvrijheid is. Deze mensen hebben zich los durven maken van de angst en geven de voorkeur aan de handhaving van hun zelfrespect, wat er ook van komen moge. Zij kennen wel degelijk de vrije wil.’ ‘Weet je wat vrije wil is? Als je ja of nee mag zeggen, zonder meer. Het voorstel, dat ons is gedaan, is immoreel, omdat het onder dwang is gedaan, en dan kan men ons niet kwalijk nemen, dat we zwichten. Onze vrije wil is maar schijn.’ ‘Als alle Joden solidair waren geweest en als één man geweigerd hadden, had ik wel eens willen zien wat de Duitsers gedaan hadden.’ ‘Als, als! Dat is het nu juist. Maar ze waren niet solidair. Dat is het rotte. Ze zijn nog nooit solidair geweest. Van begin af aan hebben zij gebogen, als knipmessen. We hadden nooit onze voorouders moeten opgeven en de Joodse Gemeente had de registers moeten verbranden, dan was het nooit zo ver gekomen. We hebben geen leiders gehad, die dat aandurfden. We zitten nu eenmaal in de val en hebben geen andere uitweg dan ons te laten steriliseren.’ ‘En toch, daar blijf ik bij, is het een kwestie van karakter.’ ‘Dan heb ik maar liever geen karakter.’

‘Je behoeft er niet kwaad om te worden. Ik zeg nu eenmaal precies zoals ik er over denk.’

zaterdag 26 juni Bekend is geworden, dat er a.s. dinsdag weer een transport naar het Oosten gaat. De zenuwen der mensen zijn weer gespannen. Het was wel te verwachten: vele barakken zijn overvuld, de mensen leven als ratten in een riool, vlak op elkaar, de bedden zijn tegelijk slaap-, lig- en zitplaats, keukentafel, bagagedépot, schrijfbureau van allen tegelijk met de tergende en afmattende wrijvingen en ruzies die daaruit voortspruiten. Overal hoort men dezelfde klacht: ik kan niet slapen, ik kan mijn benen niet behoorlijk strekken. Mannen en vrouwen kruipen ’s morgens zo vroeg mogelijk uit hun nest en zoeken het vrije stukje hei op om daar het gemis aan slaap in te halen. Overdag liggen tussen de eikenbosjes oude, uitgeputte mensjes te dommelen of te slapen. Zij staan thans voor een transport naar het Oosten. Patiënt: ‘Och broeder, doe me een plezier, ik heb m’n boordeknoopje laten vallen, raap ’t ’s effetjes voor me op.’ ‘Wat zeg je? Boordeknoopje? Parvenu!’ Gelach. Deze samenleving van gedwongen landverhuizers is arm aan cultuurgoederen: haar leden hebben alles achtergelaten en er zelfs niet aan gedacht, kleine voorwerpen, die tot het dagelijkse leven behoren, mee te nemen of in reserve mee te nemen. Boordeknoopjes, kleerborstels, schoenborstels,

56