In Depot

aan de rand van het bestaan hadden geleefd en nu, geplunderd, aan de storm waren overgeleverd. Golf op golf van deze proletariërs en paupers spoelde hier binnen: telkens weer hetzelfde toonbeeld van kleinheid, kleinmoedigheid, berooidheid en ellende. Zonder pauze gingen zij, vaak haveloos zoals zij gekomen waren, soms voorzien van wat inderhaast bijeengegaarde vodden van anderen, door naar Polen. De derde oktober was het hoogtepunt, nog altijd staat hij met het zwartste kool aangestreept: tienduizend zielen werden hier in één keer binnengestouwd, de mannen uit de onderscheidene werkkampen, met hun vrouwen en kinderen, die in een angstwekkende, duivelse razzia werden opgevangen. De weg van Hooghalen tot Westerbork kermde van de ellende der Joden, van de hardvochtigheid, de schaamteloosheid hunner vervolgers: een zee van moedeloze, geslagen mensen; waartussen kinderen en nog eens kinderen, die elkaar verdrongen en over elkaar struikelden in de menigte. In het kamp tekort aan woonplaats: overvuldheid van de barakken, mannen en vrouwen sliepen dooreen, op de appèlplaats moesten duizenden onder de blote hemel overnachten. Nog altijd in hoofdzaak het proletariaat uit de volkrijke buurten der grote steden. Langzamerhand is deze geweldige massa naar het Oosten getransporteerd. Daarna kwamen de ouden van dagen uit de rusthuizen, de zwaar zieken uit de ziekenhuizen, overal uit het land vandaan. De eerste transporten kwamen met de trein nog slechts tot Hooghalen; vandaar kwamen zij die nog een voet konden verzetten, hijgend en blazend naar Westerbork gestrompeld; de rest kwam per ziekenauto. Een macabere stoet van kreupelen, blinden en verkalkte mannen en vrouwen sukkelde, gesteund door leden van de Ordnungsdienst het kamp binnen. Het hart brak de toeschouwers: de tragiek van uitgeleefde en bijna uitgebluste levens nog eens versterkt door de uitstalling van hun hulpeloosheid en machteloosheid. Later bracht de trein hen tot in het hart van het kamp zelf. Als ratten stierven deze oude, ontwortelde mensen in het kamp. Als minder dan vodden werden hun overblijfselen in het crematorium verbrand. Daarna zijn de transporten gekomen via het kamp te Vught: letterlijk tot op het hemd uitgekleed kwamen mannen, vrouwen en kinderen, vaak dik onder de luis in beestenwagens vervoerd, het kamp binnen, eerst mannen en vrouwen tezamen, later de vrouwen van de mannen gescheiden, alleen. Een apart stuk tragiek in de algemene tragiek. Hierop volgde het massale transport in beestenwagens, veertig, vijftig, zestig man in een wagon, temidden van de bagage, en dicht op de drek, naar Polen. Thans is men bijna aan het slot: de Joden, die nog in Amsterdam overbleven, zijn in opeenvolgende transporten van ongeveer tweeduizend per trein het kamp binnengebracht, eveneens in beestenwagens: de laatste resten van het proletariaat en de kleine burgerij en een groot deel der Joodse intellectuelen. De binnenkomst van de transporten

51