In Depot

of wat afstand van het prikkeldraad, is opgeworpen tot hopen, die het terrein omranden. Aan de kampzijde, direct achter de barakken, tieren bosjes eikenhakhout, nog dun en spichtig. Het imitatie-landschap zou ideaal zijn, als niet, precies in het midden, een carré van oude, vieze en stinkende matrassen in halfopen gesprongen, witte hulsels het ontsierde. In dit ontsierde landschap zochten begunstigden verademing van de hitte in het kamp. Mannen en vrouwen, jongens en meisjes zaten gepaard verscholen tussen de bosjes, tegen de taluds der duinen met het gezicht over de hei aan de andere zijde van het kanaal, met de ruggen naar het prikkeldraad gekeerd. Precies gelijk in de duinen wisselden de mannen en de vrouwen, de jongens en de meisjes zoetheden en innigheden, onbekommerd en onbekrompen, ongeacht de aanstaande tragedie van de komst van het transport, volgens de onver anderlijke natuur van de mens. Paren kuierden langs het kanaal als langs het strand, zij aandachtig luisterend naar het gevleugeld woord van hem, bewogen door de gist der liefde. Paren lieten gezamenlijk het lijf bruin polijsten door de zon.

Alles, wijl het klaarlichte dag was, in eer en deugd, onder het wakend of spiedend oog van met verrekijkers gewapende maréchaussées in hun torens en van langs het prikkeldraad patrouillerende maréchaussées. Maréchaussées, die er bars en streng uitzien, maar zachtmoedig zijn in hun optreden, blijk geven van deernis met de gevangen Joden, van af keer van de speciale functie, die hen door een dwingende macht is opgelegd.

Het leven gaat zijn gang: geen tragiek voor de tijd. Terwijl men hier zijn eigen tragiek vergeet en deze bewust of onbewust af reageert in amoureuze liflafjes, of in een onschuldig apartje met de zon, is een nieuw stuk tragiek onderweg: mensen, losgerukt van hun bodem, beroofd van hun bezit, berooid en verlaagd en vernederd, in beestenwagens. Men kent het procédé, men kent het tafereel; men heeft het hier al zo vaak gezien, of er al zo dikwijls van horen gewagen. Langs dezelfde weg zijn telkens weer, eindeloos, de ordeloze processies van landverhuizers, zigeuners gegaan: mannen, vrouwen en kinderen, belast met de bagage, die zij juist nog konden torsen. De tragiek is verwerkt, zij heeft haar oorspronkelijke grootsheid, ruigheid verloren. De eerste golven, die hier binnenrolden, waren krachtige jonge mannen en vrouwen, die zich uitstekend voor het mysterieuze avontuur hadden voorbereid: zij kwamen van Hooghalen gemarcheerd en er ging een schok door het kamp, eer van bewondering dan van deernis of afgrijzen, voor deze moedige, kordate voorhoede der Joden. Daarna kwamen dooreengemengd het proletariaat en de paupers met hun vele kinderen en hun vaak povere kledij en schamele have: een armzalige stoet, die ordeloos uit Hooghalen kwam aangezeuld, sjofel en stumperig en zich met lawaai hier binnenstortte. Deernis, diepe deernis vervulde de harten met deze gehavenden, die hun hele leven

50