In Depot

zoiets kwam nooit weerom! Hadden de Joodse leiders van het kamp het niet zelf gezegd: Theresienstadt was het beste, dat men kon verlangen. Waren er ook niet brieven binnengekomen van mannen en vrouwen, die er maanden en maanden vertoefden en verklaarden, dat zij gezond en wel waren en het behoorlijk hadden. Zo ging de trein weg met mannen en vrouwen, die met een beetje zwaar hart afscheid namen van de Nederlandse bodem en van hun vrienden, maar toch troost putten uit de gedachte, dat zij naar een plek gingen, waar zij onttrokken bleven aan de gesel van de oorlog, aan de wreedheid van het concentratiekamp, of aan de hardvochtigheid van de slavendrijver, die in Polen de baas speelt. Hopla, a little bit sight-seeing, al zou het ook een beetje lang duren.

Op de locomotief staat aan de ene zijde in grote witte letters, cursief geschilderd: ‘Erst siegen, dann reisen’, aan de andere zijde: ‘Räder rollen für den Sieg’. Hopla! Hitler wil de Joden uitroeien. Dat heeft hij meer dan eens gezegd. Maar hij haalt Joden met mens waardige treinen af om ze te brengen naar een bevoorrechte plek in Europa: Theresienstadt. Hij roeit ze uit, in klassen, zoals een begrafenisonderneming haar dode leden in klassen ter aarde bestelt. Wie naar Polen gaat, krijgt een beestenwagen, wie naar Zelle gaat een personenwagen met versnaperingen onderweg, wie naar Theresienstadt gaat een personenwagen met alleen brood.

Wie derde klasse begraven wordt, krijgt een kaal kalesje met een paar zwarte mannetjes erachter, wie tweede klasse begraven wordt, ook een paar mannetjes ervoor, wie eerste klasse begraven wordt krijgt een fraaie palfrenier. Hitler speelt begrafenisondernemer en neemt de hoed af voor Joden, die in het leven een bevoorrechte positie innamen.

woensdag 19 januari Grote verhuizing: de Turkse kolonie is verhuisd naar barak 72, de barak der buitenlanders en dubbele nationaliteiten, waaruit de vorige week tweehonderd man naar Zelle op transport zijn gegaan. Barak 72 had in het kamp een slechte naam: er heerste een uiterst ruwe toon, vechtpartijtjes waren er aan de orde van de dag. De bewoners van barak 71 zijn verheugd, dat de Turken verdwenen zijn: een hoop lawaai minder. Dezelfde dag zijn de bewoners van barak 66 verhuisd, een paar honderd, teneinde plaats te maken voor de overtollige leden van de s-barak, waar nu negenhonderd mensen opeengepakt zitten. Een van mijn vrienden moest er vanmorgen voor de w c wachten van tien over vijf tot tien over half zes voordat hij aan de beurt kon komen. De mensen schuiven als bijen in een korf in de smalle, donkere gangetjes tussen de bedden langs elkaar heen, hotsend en botsend, met honderd kleine stagnaties. Zij slapen nu met zijn vijven in drie aaneengesloten bedden. Het regiem is er opnieuw verscherpt: niemand mag meer op bezoek, met uitzondering van de

254