In Depot

zijn bij bosjes ‘geplatzt’: men kon dat gisteren reeds afleiden uit de omstandigheid, dat zij, die in de ‘buitendienst’ werkzaam waren bij graafwerk of bij de boeren, plotseling binnen het kamp moesten blijven. Dat was vanmorgen geen verrassing. Ook was bekend, dat familieleden, vaders en moeders, zusters en broers, van alte Kamp-Insassen niet langer ‘gesperrt’ waren en op transport zouden gaan. Een verrassing was, dat de lijst der schoenmakers ‘geplatzt* was, d.w.z. dat onverwacht ook een aantal schoenmakers op transport moest. Een verrassing ook, dat een transport, dat uit Amsterdam werd verwacht en dat rechtstreeks zou doorgaan, niet tweehonderdtachtig Joden telde, maar slechts honderdveertig, zodat in allerijl uit de reserve hier moest worden geput. Vermoedelijk is daarom de schoenmakerslijst ‘geplatzt’. Ook zijn Joden, die voorkwamen op de lijst-Puttkammer op transport gesteld. Dat was niet de eerste keer. Puttkammer is een Kuhhandel, om niet te zeggen: zwendel. De prijs van Puttkammer is voortdurend verhoogd, en wie niet op tijd kan suppleren, is zijn geld (zijn diamanten, zijn goud) kwijt en gaat doodbedaard op transport. De nationaal-socialisten hebben tot beginsel: het onfatsoen, het bedrog, en codificeren dit om het een rechtsbasis te verlenen, en als het niet of niet langer naar hun zin werkt, doen zij zich als fatsoenlijke mensen voor, totdat het fatsoen weer geen profijt meer oplevert. Zij die van dit fatsoen het slachtoffer zijn geworden, klagen over het onfatsoen der nationaal-socialisten, maar vergeten, dat op het beginsel van het onfatsoen het fatsoen niet kan gedijen. De bezitters van de Puttkammer-stempels leven hier even goed op een vulkaan als zij, die helemaal geen stempel hebben, of zij die een rode stempel hebben.

Elk transport heeft zijn bizonder tragische gevallen. Het jongste transport zag een jonge geniale pianist verdwijnen, met name Mischa Hillesum, die onder de hoge bescherming van Willem Mengelberg himself stond. Deze had aan Rauter een brief geschreven, waarin hij er de aandacht op vestigde dat Hillesum een geniale leerling was van Willem Andriessen en dat het van belang was voor het kunstleven van Nederland de begaafde jongeling vast te houden. Rauter bood de musicus een plaats in Barneveld aan, maar laatstgenoemde gaf er de voorkeur aan zijn ouders naar Westerbork te volgen om hen voorzoveel in zijn vermogen lag te beschermen. Hijzelf en vrienden in Amsterdam hebben al het mogelijke in het werk gesteld om in Westerbork bijeen te blijven. De ouders waren bovendien gesperrt op hun dochter, die destijds vrijwillig naar Westerbork was gegaan in dienst van de Joodse Raad en de rechten kreeg van alter Kamp-Insass. Maandag kwam onverwacht uit Den Haag het bevel, dat Mischa Hillesum met zijn familie op transport moest worden gesteld. De commandant vatte

152