In Depot

‘reinstes Transportmaterial’ met de eerste trein weg moest.

Ook in dit kamp heeft tegen het einde van de oorlog de Duitse leiding haar best gedaan, om de sporen harer misdaden uit te wissen; bij alle daarbij aan de dag gelegde Gründlichkeit is haar dat niet volledig gelukt. Zelfs beschikken wij, naast een hoeveelheid geredde paperassen, over een in Wester-bork opgenomen film, ondanks haar vele gebreken, een onvervangbaar document. Het in Amsterdam gevestigde Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie heeft verder een groot aantal getuigenissen van kampbewoners verzameld; hiervan hebben in meer dan een uitgave de in hun soort onvergelijkelijke brieven van Etty Hillesum het licht gezien (ingewijden zullen de schrijfster op een enkele plaats in dit dagboek herkennen). Over de kwaliteit van Mechanicus’ geschrift oordele de lezer zelf, die mogelijk gediend is met enige opmerkingen mijnerzijds over het dagboekgenre als geschiedbron in het algemeen. Als zodanig kan men het in één rubriek onderbrengen met de gedenkschriften en de brief, een rubriek, waarvoor ik het opschrift ‘egodocumenten’ bedacht heb, documenten dus, waarin, meer dan in andere, een ‘ik’ zich openbaart of... verbergt. Grofweg zou ik verder bij het dagboek een onderscheid willen maken tussen het externe, waarin de schrijver waarnemingen, feiten, uiterlijke ervaringen noteert, en het intieme, gevuld veelal met bespiegelingen en reacties op die buitenwereld; van beide genres bestaan in de historische literatuur klassieke voorbeelden. Dat van Mechanicus behoort ongetwijfeld tot het eerste, al ontbreken de elementen van het tweede niet, zoals bij aandachtige lezing blijkt. Diezelfde lectuur kan het inzicht verhelderen in de speciale waardij van zulk een dagboek in vergelijking met de gedenkschriften en memoires, de achteraf opgestelde herinneringen, die immers altoos op herwaardering berusten, gestroomlijnd blijken van later weten, later begrijpen uit, en onder het verhaal het zo niet vervalsende, dan toch scheeftrekkende element schuiven der uiteindelijk onderkende levenseenheid met haar onmisbare coherentie. Dit alles moet in het dag-in-dag-uit verhaal te enenmale ontbreken, als tekort alleszins een gewin voor de historicus, zeker in het dagboek van deze geoefende verslaggever en journalist (niet toevallig betekent ‘journal’ èn dagboek èn krant). Hoe dankbaar moeten wij hem er niet voor zijn, dat hij niet meer wilde wezen dan de man, die rondgaat met zijn blocnote, die van dag tot dag noteert, welbeschouwd tevens de oorlogscorrespondent, boekstavend onder bestendig levensgevaar, al besefte hij dat zelden en nauwelijks !

Rest de vraag naar de man achter Mechanicus’ history in the first person. Ik heb hem nimmer ontmoet en wat nu volgt berust uitsluitend op mij verstrekte gegevens; ook hier zal ik soberheid betrachten en alleen de omlijsting verschaffen bij het ons geleverd zelfportret.

10