In Depot

kocht, benijd en gehaat, om niet te zeggen verafschuwd. Die anderen waren bij hen vergeleken paria’s, maar ook onder deze paria’s was de eensgezindheid ver te zoeken. Terwijl de hoogsten van het ‘woningbureau’ (ook dat bestond in Westerbork) kleine huisjes toegewezen kregen - en daarmee het kostelijkste wat de kampbewoner in oorlogstijd allerwegen ontbeerde, een beetje, een klein beetje privacy - maakten de bewoners van de vochtige, smerige barakken met elkaar en onder elkaar weer onderscheid; zo noemde één barak zich ‘de bocht van de Heerengracht’, waar waarlijk niet iedereen binnen kwam - alleen de engel des doods kon men er niet buiten houden. En wat zich binnen elke barak afspeelde, leest men wel hierachter. De onderste der onderlagen vormden de z.g. ‘strafgevallen’, de volkomen redde-lozen, al lukte het niet zelden bij deze of gene - ook bij Mechanicus - ‘de s weg te werken’; wij weten thans, achteraf dus, dat in Polen iedere Jood, groot of klein, als Jood reeds een strafgeval was en gestraft werd - met de dood. Men verlieze verder niet uit het oog, dat de Duitsers met een satanische toepassing van het verdeel en heers in de loop van 1942 een heilloos systeem van onderscheidingen hadden ingevoerd, door de Joden op hun persoonsbewijzen stempels te verstrekken, die bis auf weiteres uitstel van deportatie verleenden, uitstel, geen afstel. Het was in de herfst van dat jaar tot een wilde run op deze stempels gekomen, even demoraliserend als nutteloos, want voor en na verdwenen de aldus bevoorrechten toch naar Westerbork, zij ’t ook na de ongestempelden. Daarnaast vond, reeds van 1941 af, een welbeschouwd even afschuwelijke jacht plaats op allerlei uitwijkmogelijkheden, de gaten in het zo deskundig dichtgetrokken net. Daartoe diende men vooral op deze of gene ‘lijst’ te komen, aangeduid met namen, van welker magische geladenheid de lezer hierachter menig proefje krijgt. Een van de meest gezochte lijsten was die van de Duitse ambtenaar Calmeyer, belast met een afstammingsonderzoek, waarmee men ‘Arisch’ kon opkleuren. Vervolgens organiseerden allerlei lieden, vaak betrouwbare, vaker onbetrouwbare, ontsnappingsmogelijkheden, emigratie, vrijstelling op zeer lange termijn, enzovoorts; ook tot die laatste lijsten kon men doordringen, zij ’t ook nimmer gratis. Men moest wel heel sterk in zijn schoenen staan in Westerbork om, met de wegvoering voor ogen, niet te zwichten voor de verleiding, een plaats te kopen op de lijst-deze-of-die, zoals een gevaarlijk zieke ten einde raad zijn heil zoekt bij de kwakzalver. Met hetzelfde resultaat; voor en na ‘platzten’ alle lijsten, een werkwoord, ontleend aan de met zelfspot en leedvermaak zo sterk geladen kamptaal. ‘Een lijst is een verzameling van Joden, die op een bepaald moment op transport gaan’, zegt Mechanicus cynisch en dat geldt, let wel, dan nog van de betrouwbare lijsten. Wie zich vóór Westerbork op een onbetrouwbare had laten zetten en, zo kaal mogelijk geplukt, de Duitsers in handen gespeeld was, vertoefde doorgaans slechts enkele dagen in de strafbarak, van waaruit hij als

9