Van sikkel en hamer

152

van het Kreml het duidelijk-sprekend bewijs vormt, — dat als deze gevoelens sterk in het volk hadden geleefd, een aanval op de kerken zelf moeilijk kon zijn uitgebleven.

Zeker is, dat de bevriezende stugheid van een eenvormige en eentonige rechtlijnigheid den licht-aansprekenden gevoelens der oude generaties niets heeft te vertellen.. Het belangrijkste is echter, hoe de nieuwe generaties zullen reageeren, of dezen zich al dan niet achter haar mentors zullen scharen. Niet te ontkennen valt, dat èn door de revolutie, èn door de consequente geestelijke drijfkracht der leiders ook in de psyche van het volk een belangrijke verandering is ingetreden. Onder de jeugd werpt men op het oogenblik inderdaad tengevolge van allerlei invloeden, met oude gewoonten en gebruiken ook den godsdienst overboord. Of dit van blijvenden aard zal zijn? Het valt moeilijk te zeggen. Maar men zou niet verwonderd behoeven te zijn, als de mystieke zin van den Rus, bevrijd van druk weer aan zichzelf overgelaten, op een gegeven oogenblik weder doorbrak.

In ieder geval is ook voor de jeugd van den gloed van zijn kerken tot de onaandoenlijke strengheid van het tegenwoordig bouwkundig rationalisme, waarin men het veredelende en beslissende gevoels-element mist, een geweldige sprong. En men heeft ons verzekerd, dat tegen het laatste al nieuwe stroomingen opkomen.

Het moge in het midden blijven, of Moskou innerlijk nóg het aangezicht naar het Oosten heeft gericht.

Maar het is wel nog de stad der kerken.

De jeugd moge zich blijvend van den godsdienst afwenden of niet, de regeering moge het werk van de slooping van het oude Moskou voortzetten en het overdekken met hard beton en glas, de koepels der kerken en kapellen zullen daarboven tocb als even zoovele heerlijke wonderen van Oosterschen vorm en kleur blijven uittronen. Al zullen zij ook een anachronisme vormen in het geestelijk toekomstbeeld, waarvan de leiders der bolsjewisten thans droomen.