Van sikkel en hamer

109

den godsdienst is de strijd voor het socialisme”. „Godsdienst is opium voor het volk”. Soortgelijke opschriften vindt men overal elders. Zij getuigen van een ontzagwekkend zelfvertrouwen bij de bolsjewisten, doch ook van dezelfde kinderlijke naïeve-teit en hetzelfde fanatisme, die men in vele andere opzichten bij de Russen terugvindt. De godsdienstgeschiedenis, die de musea van alle volken ter aarde met de vergaarde emblemen en andere heilige voorwerpen aanschouwelijk voorstellen, —' welke, in weerwil van de bedoeling der bolsjewisten, getuigenis afleggen van prachtige cultuur, — wordt louter uit de economie verklaard, in overeenstemming met de historisch-materialistische leerstellingen van Marx, waaraan de bolsjewisten onbezweken vasthouden, ondanks de scherpe critiek, welke deze leerstellingen in West-Europa moeten verduren.

In het antireligieus museum te Moskou vindt men aanschouwelijk voorgesteld, dat de oorlog met Kazan niet als godsheiligend werk is gevoerd, en daarom door de kerk gezegend is, doch als een stuk imperialisme in het belang der Moskousche groothandelaars. Men vindt den tsaar hier af-gebeeld als den voornaamsten grootgrondbezitter en kapitalist van Rusland, die door de kerk, waarmede hij verbonden is, heilig wordt verklaard. Eveneens vindt men er de voorstelling dat de strijd tusschen christendom en heidendom in Rusland in de elfde eeuw een stuk klassenstrijd was, waarin de vorsten aan den kant van het christendom staan.

Een stroom van menschen, scholieren, soldaten, wordt dagelijksch door de zalen van deze musea geleid, waar zij onder deskundige voorlichting in haat tegen het geloof worden onderwezen of gesteund. Deze propaganda vult op de scholen en in de clubs het onderwijs tegen den godsdienst van kinderen en volwassenen aan. Pelgrimstochten uit alle deelen van het rijk, vooral van boerenarbeiders, worden door-loopend naar het Lavra-klooster georganiseerd. In hoeverre hier het oude religieuze sentiment drijfveer is voor deelneming aan deze tochten naar het heiligdom, kan slechts worden vermoed. In 1930 trokken dagelijks gemiddeld 200 personen door de zalen en catacomben van het klooster, in het af-geloopen jaar 400.

Den indruk, dien deze fabelachtig-gesystematiseerde propaganda op de eenzijdig voorgelichte Russische jeugd, en ook de volwassen bevolking, moet maken, mag men zeker niet onderschatten.