Russische reisschetsen

zwaren schok, dien het, bij de geestelijke malaise, waarin het al sedert vele jaren verkeert, moeilijk zal kunnen verdragen, — slaagt het, dan zal het kapitalisme van het Westen daaruit noodzakelijkerwijze de consequenties moeten trekken.

* *

#

Wat zich in Sovjet-Rusland ontwikkelt is een krachtig kapitalistisch staats-communisme, dat langzamerhand de sterke karaktertrekken, die het Westersch kapitalisme als p r o d u c t i e-stelsel vertoont, heeft overgenomen. Zooals het Russisch communisme wat zijn staatkundige belichaming betreft onafwijsbaar de despotische kenteekenen draagt van den bodem, waarop het is geboren, zoo draagt het wat zijn economische structuur betreft eveneens de in het oog springende sporen van zijn afkomst: het West-Europeesche kapitalisme. Aanvankelijk zijn herkomst verloochenend door de instelling van een geldlooze huishouding, heeft het successievelijk alle middelen, die het Westen in een reeks van jaren op grond van de practijk heeft ontwikkeld tot het verruimen van zijn economischen rijkdom, in zijn economisch arsenaal opgenomen en past die met minstens dezelfde scherpte toe. Onder deze middelen treft men naast elkaar aan: voortdurende versnelling van het arbeidstempo en tariefloon, de twee meest-kenmerkende methoden van het kapitalisme. Een scherpe economische strafwetgeving, die in de handen van den staatsrechter een meedoogen-loos wapen is, bekroont de middelen, die er op berekend zijn, den staat de goederen te leveren, die hij noodig heeft.

Het bolsjewisme is, in weerwil van zrjn belijdenis van maatschappelijke rechtvaardigheid — die het ten onrechte ziet in maatschappelijke nivelleering, — een harde leer. Het ontkomt, daar het Marxistisch communisme wat zijn arbeidsmethoden betreft, geënt is op het Westersche kapitalisme, ook niet aan zijn consequentie: het maakt den mensch klaarblijkelijk niet losser van de machine, doch bindt hem daaraan even meedoogenloos. Maar men kan het den moed van de strak-doorgetrokken lijn niet ontzeggen. Het doet in werkelijkheid een heroïsche poging om in het ingewikkelde en voor allerlei invloeden zoo gevoelige productieproces planmatigheid te brengen en daardoor aan de teisterende economische crisis te ontkomen. Dat het op den duur aan dergelijke crises werkelijk ontkomt, dat een centrale macht mathematisch zeker productie en consumptie tegen elkaar kan afwegen, is voorloopig nog niet bewezen, maar dat zij de voorwaarden daarvoor bevat, en dat zij bij storingen sneller kan ingrijpen en sneller herstel kan brengen, zou men mogen verwachten Productie en consumptie krijgen alleen een gedwongen karaxter, waarnaar de samenleving zich moet voegen.

Onloochenbaar is dat het Westen hier halverwege is blijven steken: het heeft weliswaar trusts en kartels gevormd, die het afzetgebied regelen en onnoodige goederenverspilling uitschakelen, en het heeft op het gebied der rationalisatie voortreffelijk werk verricht, doch van echte, weloverwogen planmatigheid is nooit sprake geweest. In werkelijkheid is het een halfslachtig systeem, dat misschien niet ten onrechte „pseudo-kapitalisme” wordt genoemd. De hevige crisis, waarin zich ons economische leven thans bevindt, de verwarring op internationaal terrein in alle opzichten leiden velen er reeds toe, in de richting van planmatigheid een definitieve oplossing te zoeken. Ook de vermindering van onze goederenvoorraden als gevolg van de — naar het schijnt blijvende — inkrimping van onze economische mogelijkheden, die uit zelfbehoud dwingt naar rationeeler samenlevensvormen te zoeken.

* *

Het zou verkeerd begrepen eigenbelang zijn, alleen uit weerzin tegen wat uit Sovjet-Rusland komt, onverschillig wat, de oogen te sluiten voor de proef

10