Russische reisschetsen

en waarvan wij de voomaamsten thans hebben gebundeld, zijn reisindrukken, schetsen, van een zooveel mogelijk onbevooroordeelden waarnemer, bereid om wit en zwart te onderscheiden, en om het verschijnsel te bezien met het ruimere begrip dat ten opzichte van elk menschenwerk is geboden.

Indrukken van uiterlijkheden. Aanvoelingen en reconstructies van diepere beweegredenen! Maar ook de eerlijke indrukken van een vluchtigen maar aan-dachtigen en gevoeligen waarnemer kunnen wezenlijke beteekenis bezitten. Zijn reactie op het contact met de planmatigheid der — zij het nog in statu nascendi verkeerende — communistische samenleving zooals die zich in Sovjet-Rusland heeft geopenbaard, is als het ware een proefneming op zichzelf. Het is van belang te weten hoe een criticus op een tooneelstuk reageert, ook wanneer de critiek zich aan subjectiviteit niet kan onttrekken. Want ook dan verduidelijkt zij, juist door haar reageeren, de inhaerente eigenschappen van het stuk, analyse door reactie dus. Dat geldt ook van den criticus die het stuk aanschouwt dat Sovjet-Rusland heet. Ook hier zal het oordeel door subjectieve wezensawrd doordrongen zijn. Maar me dien subjectieven, maar onpartijdigheid nastrevenden maatstaf herkent of begrijpt, kan er zijn peiling van Sovjet-Rusland althans mee vergemakkelijken.

Wat zich in Rusland af speelt, is een geweldig experiment: plan-denken, plan-economie, plan-geloof in ongeloof, plan-groepeering van menschen, dingen, gedachten, met als einddoel een niet minder nobele gedachte dan de meeste gedachten die een gelukkige, volwaardige menschheid probeeren ie omvatten. En met middelen om dit doel te bereiken die alle feilen ver-toonen van de menschen die hen uitvonden, en die zoo dikwijls kleiner, lager en onzuiverder zijn dan hun zuivere ideaal. En niet alleen in Rusland!

Wij kunnen, moeten, daar critisch tegenover staan; wij moeten „alle dingen onderzoeken en het goede behouden”, maar daarbij de groeikracht van ons goed-begrip vooral niet smoren. Daarbij is elke ernstige bijdrage tot duidelijker zien en begrijpen van wat daarginder kiemt en ontluikt, of verschroeit en verwelkt, van beteekenis, al zal ieder zulk oordeel aan eigen maatstaf van denken en weten moeten toetsen.

In dien zin, niet als onomstootélijke „waarheid omtrent Sovjet-Rusland”, bevelen wij den lezer deze reisschetsen aan.

D. J. VON BALLUSECK.

Hoofdredacteur „Algemeen Handelsblad”.

Amsterdam, Maart 19S2.

7