Russische reisschetsen

zal hij pas in het volgende, of verder nog, hunnen onderhennen. Maar om die goed te begrijpen mag hij, die alzijdig moet gadeslaan, geen hoogten noch laagten verwaarloozen.

* *

*

In het beeld van onzen tijd is ook Sovjet-Rusland zulk een veelkantige bouworde, resultante in zichzelf van krachten en reacties, in voortdurende wisselwerking met de overige wereld, ondanks de betrekkelijke afzondering van het communistisch (of beter staats-kapitalistisch) experiment. Wereldwijde krachten, hier getransponeerd door het medium van een half-Aziatisch, in zekere opzichten nog primitief volk met een vertraagde ontwikkeling, dat nu als devies in zijn banier krijgt geschreven het aanvwrende „D o g nat i p er e gnd t”, inhalen en voorbijstreven! Krachten, die zonder erbarmen haar wegen banen, en uit den weg ruimen wat zich als hinderpaal opwerpt in den klim naar een meer rationeel hervormde menschheid. Krachten, die, geleid door onvolmaakte menschen, noodlottige wendingen kunnen nemen, en ook nemen, zelfs al waren zij als scheppende, opbouwende gedachten geboren en op verheven doelstellingen gericht. Krachten, die soms te pletter loopen op oude, ingewortelde waarden die onverzettelijk blijken, of door haar algemeen-menschelijkheid sterker zijn dan de gedachtenconstructies van een geestelijke elite welke te ver van die menschelijke werkelijkheid is afgedwaald. Krachten die bijwijlen verslappen tot compromissen, of vermomd gaan in de omhullingen van oude zeden en gewoonten, die onuitroeibaar zijn. Botsingen van gedwongen vernieuwing, gedwongen overtuiging, gedwongen afzwering van familiare begrippen; tegelijk met de behoefte aan geestelijke veiligheid, geestelijk evenwicht. En door dat alles heen de zigzag van de groote geestelijke wereldstroomingen: individualisme tegen collectivisme, standaardisatie tegen rijke veelzijdigheid, levensvervlakking tegen levensverdieping, elite tegen massa, qualiteit tegen quantiteit, Ford tegen Gandhi.

Menschen die smartelijk getroffen werden door veel dat het communisme aan vernielende machten heeft geopenbaard, hebben aan het „Algemeen Handelsblad” gevraagd: Waarom schenkt gij zooveel onpartijdige aandacht aan een stelsel, dat gij fel bestrijdt omdat het geen eerbied bezit voor het kostbare goed der vrije menschelijke persoonlijkheid? En het antwoord luidt: Juist omdat wij het in zijn gevaren bestrijden, moeten wij dubbel probeeren het te begrijpen. Wij zullen daarbij factoren aantreffen die geenszins het uitsluitend bezit zijn van de Sovjet-Russische of de internationaal-communistische gemeenschap. Wij zullen er vinden schakeeringen van den „tijdgeest”, die naar bolsjewisme, maar ook naar fascisme of nationaal-socialisme voert, op zoek naar „systeem”, losgeslagen van oude ankers, zoekend naar nieuwe, tastend soms, experimenteer end, aarzelend, veranderlijk, hartstochtelijk, wreed, eerlijk, corrupt, demagogisch. Wij zullen er equivalenten ontdekken van stuwkrachten die wij in ons eigen geestesleven ondervinden. Wij zullen het „stelsel” ervaren als iets waarvan wij geenszins los staan, als een verschijnsel dat uit ons midden is gegroeid, en dat wij nauwkeurig moeten onderzoeken wanneer wij willen trachten om aan dien groei leiding te geven en schadelijke uitwassen of parasiteerende woeker-vormen te bestrijden of te voorkomen.

* *

*

Die studie, die waarneming van het reusachtige experiment in Oost-Europa, dat over zijn boorden dreigt te koken, is te ingewikkelder omdat deze proefneming zich in haar completen vorm voltrekt in een volk dat onder geheel andere omstandigheden verkeerde toen het „stelsel ’ in 1911 met den sterken arm werd opgelegd, dan de West-Europeesche democratie. De artikelen van onzen medewerker, Philip Mechanicus, welke in het „Handelsblad” als resultaat van twee reizen door Sovjet-Rusland verschenen

6