Russische reisschetsen

HET KARAKTER DER STEDEN.

architectuur, daarentegen draagt een zoo sterk burgerlijk stempel, dat het welhaast onverwoestbaar voorkomt en het vooreerst moeilijk zal zijn om aan deze stad naar het uiterlijk een sterk-sprekend communistisch cachet te verleenen.

Moskou is van de oude steden wellicht de stad, die de achterlijkste bouw-verhoudingen kende en daarom de sterkste verandering ondergaat. Twee jaar geleden reeds konden wij constateeren, dat het oude middeleeuwsche, dorps-gemoedelijke karakter der stad zichtbaar was aangetast, schoon nog volstrekt niet gebroken, door den nieuw-opkomenden stijl der harde, onverbloemde zakelijkheid. Sedertdien is de slooping van het oude Moskou met sprongen voortgezet. Het schilderachtige centrum der stad is thans verwijd door het afbreken van de beroemde poort, waar de schrijn der Iberische Moeder Gods was gehuisvest en die vroeger het verkeer tusschen Roode Plein en Revolutieplein in den weg stond. Overal in het hart der stad hebben oude, vaak vervallen gebouwen plaatsgemaakt voor hoog-oprijzende moderne handelshuizen van even zoovele staatstrusts, voor nieuwe fabrieken met centrale keukens. In de onderscheidene districten, waarin Moskou is ingedeeld, vindt men nieuwe machtige partijgebouwen, soms hyper-moderne clubgebouwen, ruime warenhuizen. Desniettemin hebben de bolsjewisten het deel der stad, dat ligt tusschen de grens van het eigenlijke centrum en den uitersten rand van het Moskou van vóór den oorlog, vrijwel intact gelaten en zijn zij wat de arbeiderswoningen betreft eerst aan de periferie der stad — en ook aan de Moskwa, die Moskou in het hart snijdt — in groot formaat gaan bouwen; zij leggen inderdaad om de stad heen een ruimen gordel van arbeiderswoningblokken, die wat den stijl en het materiaal betreft, krachtig afsteken bij het oude Moskou.

In de meeste andere steden vindt men ditzelfde beeld: grootscheepsche verruiming van het hart der stad, — zooals b.v. te Charkof, waar het centrum der stad volkomen is weggebroken en geheel opnieuw gebouwd, zoodat het volstrekt onherkenbaar is geworden, — de verrijzing van op zichzelf staande gebouwen van commercieel of politiek karakter dwars door de bestaande bouworde heen, en het leggen van dikke gordels arbeiderswoningen rondom de stad, met inbegrip van studententehuizen. In deze blokken arbeiderswoningen vindt men voor elke wijk een groot coöperatief warenmagazijn. Van een streng-doorgevoerde communistische bouworde kan in deze steden nog geen sprake zijn, al draagt de opzet der plannen toch zooveel mogelijk een communistisch karakter.

Dit karakter komt eerst tot zijn recht op terrein, waar men van meet af aan vrij stond in de uitvoering van zijn plannen. Een sprekend voorbeeld hiervan is Dnjeprostroi, het reusachtige complex van fabrieken aan den Dnjepr, waar op den duur duizenden arbeiders werk zullen vinden en voor wie in één-en-denzelfden stijl onafzienbare blokken huizen worden opgetrokken, practisch gesproken vlak onder den rook der fabrieken. Hier ontwikkelt zich duidelijk een volledig communistisch stadsbeeld: de reusachtige fabriek met op korten afstand daarvan haar arbeiders in totaal bijeen in woningblokken met clubgebouwen, centrale eet- en warenhuizen. In dit stadsbeeld ligt een stadsleven opgesloten, geheel verschillend van dat van West-Europa. Het leven van de bevolking der Russische communistische samenleving heeft, dank zij het algemeen regelend karakter van den staat, de neiging, zich naar binnen te keeren, zich af te spelen in de fabrieken, de besloten centrale keukens, en de clubs. Van een naar buiten gekeerd, gezellig en comfortabel restaurant- en caféleven is geen sprake meer. Wat Moskou en Leningrad thans aan vrij en vrij-oncomfortabel restaurant- en caféleven kennen, is feitelijk berekend op hen, die buiten de maatschappelijk-ge-organiseerde Russische arbeidersbevolking staan en op deze instellingen zijn aangewezen. Vergeleken bij twee jaar geleden is het vrije café- en restaurantleven, 102