Uit Mokum en de Medienne

35 Inleiding

ook wel voorkomt in de zin van: zijn maandelijks salaris ont-vangen.

Vervolgens achtte men het nodig ook alles wat zich in de syna-goge bevond, of wat daarmede verband hield in een Nederlands jasje te steken. Er was in dat geval in het geheel geen Nederlandse achtergrond waarnaar men kon teruggrijpen, bijgevolg geen equi-valent en er was dus wel enig scheppend initiatief nodig. Zo ont-stonden, vaak kreupele, vertalingen als: Heilige Arke = de kast, waarin de ״wetsrollen" in de synagoge bewaard worden en: bruidegoms der Wet d.w.z. twee mannen die op Vreugde der Wet resp. de laatste verzen van de Pentateuch mogen voorlezen en met het voorlezen van enige verzen uit het eerste gedeelte opnieuw de jaarcyclus weer beginnen. Maar ook geheel nieuwe creaties als: gebedsmantel of bidkleed en siertorens (sieraden op de beide stokken, waarmede de wetsrollen worden opgerold) kwamen op het toneel, terwijl men omgekeerd in plaats van het Asjkenazische sjoel voor officiële doeleinden het woord synagoge leende.

Tot deze 19e eeuwse neologismen behoorden ook begrippen die nu met het predikaat ״kerkelijk" in Joodse kring in omloop kwamen om oude Joodse termen te vervangen. Zo ontstonden: kerkelijk meerderjarig, kerkelijk bad enz. waaronder zelfs kerke-lijke jaartelling (ook wel maatschappelijke of ״gewone" jaartel-ling). Ze zijn binnen eigen kring gebleven; in Nederlandse woor-denboeken zal men ze tevergeefs zoeken.

Datzelfde geldt voor tal van woorden die de verschillende facetten van het Joodse godsdienstige en culturele leven weer-spiegelen. Ze zijn specifiek Joods naar de inhoud, zuiver Neder-lands naar de vorm. Maar hoe zuiver Nederlands dan ook naar de vorm, voor buitenstaanders is dit synagogale Nederlands zon-der toelichting vaak volkomen onbegrijpelijk. Wat moet een buitenstaander aanvangen met mysterieuze woorden als melk-vork, melkmes, boterservies?

In de traditioneel gevoerde Joodse keuken worden melk- en vleesspijzen streng gescheiden gehouden. Men gebruikt daar voor afzonderlijk servies, afzonderlijke vorken, lepels, messen enz. die eveneens streng gescheiden blijven en dus niet door elkaar ge-bruikt mogen worden. Eerst als men dit weet, worden boven-genoemde woorden duidelijk en pas in deze samenhang ook woorden als: vleestafellaken, vleesdoek, en melkdoek (voor de afwas e.d.).