Het Jonas Daniel Meijerplein

De sloopers breken

pas veel later overwegend door Joden wordt bevolkt; anderszijds is de Sarphatistraat slechts zeer gedeeltelijk als uiterste grens te accepteren.

In de negentiende eeuw en later zouden buiten de Sarphatistraat zeer merkwaardige Joodse buurten ontstaan, wier karakter ongetwijfeld geheel door Joden werd bepaald en waarin ook naar cultuurhistorische maatstaven gemeten een echte Joodse sfeer kon gedijen. Wij denken hier aan de Swammerdamstraat en omgeving, aan Kazernestraat en omgeving en aan het vrij groot aantal bloeiende chewre-sjoelen,¹) dat in zulke buurten kon ontstaan. Opmerkelijk is het, dat in het laatste kwartaal van de vorige eeuw de Joodse bevolking van Amsterdam zich sterk uitbreidde, een gevolg niet alleen van de opkomst van handel en industrie, doch mede van twee typisch-Joodse componenten: de Jodenvervolgingen in Oost-Europa en de aantrekkingskracht van het diamantvak. In 1879 overschrijdt hun aantal de 40.000! In 1815 was het aantal Joden nog niet eens 18.000. De Kaapse Tijd bleef niet zonder invloed. In de stadkwartieren IJ/IJ en M.E.O. vestigden zich talloze Joden, die „het vak” beoefenden en die er een intensief verenigingsleven creëerden, waarin ook aan het Jodendom plaats werd ingeruimd. De Gerard Doustraat-Sjoel vormde hier een middelpunt van Joods-geestelijk leven. Zelfs ontstond er aan de peripherie van het Gerard Doustraat-centrum een soort gesaeculariseerde Ghettobuurt der betere standen. Wij denken aan straten als de Den Texstraat. Dit verschijnsel stond overigens niet op zichzelf. De eigenlijke sfeer van het Joodse Amsterdam hield geen rekening met de grenzen van de Jodenhoek.

Reeds in de jaren Tachtig van de vorige eeuw hadden de Joden in zekere zin bezit van het Rembrandtplein genomen, waar niet alleen de zoon van Jokef Content bij Mast biljart speelde, maar waar ook Lodewijk van Deyssel samenkwam met diamantairs als Batavier en Romijn (de Joden spraken van „de Batavieren en de Romijnen”), die er gaarne de lunch gebruikten, doch slechts in zoverre van de spijswetten afweken,

^J) Chewre-sjoelen = Vereniging-synagogen (buurt-synagogen).

27