Het Jonas Daniel Meijerplein

De sloopers breken

nog de dag van morgen verstaan, doch vandaag, „vandaag, als gij maar naar zijn stem wilt luisteren”.

Dat de grote synagogen van Asjkenaziem en Sefardiem na 1670 werden gebouwd, is een teken aan de wand der geschiedenis van het Amsterdamse Jodendom. De grote teleurstelling over de catastrofe van de Sabbattiaanse beweging schiep een atmosfeer, waarin het blijvende karakter van de ballingschap zijn weerspiegeling vond.

Maar dan - omstreeks 1670 - zijn ook de eilanden Marken, Uilenburg en Rapenburg al door Joden bevolkt. Dan ook zijn de Sefardiem in aantal allang overvleugeld door de Hoogduitse Joden, waarvan de grote trek omstreeks 1635 begon. Het waren de pogroms van de Hetman Chemielnicki, die in 1648 leidden tot een massale immigratie van Poolse en Russische Joden naar dit land van vrijheid en verdraagzaamheid. Omstreeks het midden van de zeventiende eeuw vestigden vele Asjkenaziem zich op de door ons genoemde eilanden als Uilenburg en Marken, waar zich reeds vroeg een synagoge der Asjkenaziem moet hebben bevonden. Ook in de omgeving van de Verwerstraat hebben Hoogduitse vluchtelingen woonplaatsen gezocht.

Niet lang na dit jaar 1648 begon de vierde uitbreiding van Amsterdam (1658). De grens van het stadsgedeelte, dat voor ons het centrum der belangstelling uitmaakt, werd verlegd naar de Veste, de tegenwoordige Sarphatistraat. De Rapenburgerstraat en de Nieuwe Amstelstraat ontstonden en de Zwanenburgerstraat werd aangelegd. Hier vestigden zich de beter gesitueerden van het Ghetto. De trek die wij dus hier signaleren, vond in het begin der achttiende eeuw haar voltooiing. Dan zijn de Weesperstraat, de Nieuwe Heerengracht, de Nieuwe Keizersgracht en de Nieuwe Prinsengracht nieuwe Jodenstraten geworden en heeft de Jodenbuurt grenzen gekregen, die wij aldus globaal kunnen samenvatten: het stuk Amsterdam, dat begrensd wordt door de Amstel van de Hooge Sluis tot de Klovenierswal - de Kloveniersburgwal tot de Nieuwmarkt - St. Anthoniebreestraat, Jodenbreestraat, Muiderstraat en Plantage Middenlaan - Sarphatistraat.

Zeer globaal inderdaad, want enerzijds wordt hier de Plantage inge-lijfd, die toch eigenlijk buiten de oorspronkelijke Jodenhoek valt en

26