De zoon van een gazzen

En zijn vader? En diens zoon’

Maar terzake! Want de revolutionaire dagen van Jacob de Haan in de S.D.A.P. waren spoedig geteld. Een hevig conflict met P.L. Tak, ja, met de gehele beweging doemde op. Wat was er gebeurd 1

In het voorjaar van 1904 verscheen van de hand van Jacob de Haan een roman Pypelijntjes, die terstond opzien baarde. Niet om het kunstwerk van zeer omstreden waarde, dat hier de aandacht van literaire belangstellenden kon trekken, gezwegen dan nog van fijnproevers. Het ging om de inhoud! In Pijpelijntjes werden homoseksuele handelingen beschreven en wel zó expliciet, dat zelfs de progressieve maatschappelijke kringen, waarin de schrijver zich bewoog (toch geenszins de kringen der kleinburgers) geschrokken waren.

P.L. Tak, die de onderwijzer nota bene had aangespoord een jongensboek te schrijven en die nu werd getracteerd op deze vreemde, decadente roman van jongens, reageerde zonder verwijl. Onmiddellijk volgde - begin juni 1904-zijn brief:

Mijnheer De Haan,

Gister heb ik het door u uitgegeven boek ‘Pijpelijntjes’ gelezen. Het zal u duidelijk zijn, dat na het verschijnen van dit boek, dat voor mij en zeker vele anderen een zeer ongewenschte verrassing was, uwe medewerking aan het Zondagblad van Het Volk moet eindigen.

Wij wachten dus geen copy meer van u.

P.L. Tak.

Diezelfde avond bevatte Het Volk een laconiek berichtje van de volgende inhoud: ‘Wij deelen mede, dat de heer De Haan niet meer aan ons Zondagblad zal medewerken.’

Naar vele zijden werd de Pijpelijntjes-affaire een troebele bron van levenservaringen voor een hulpeloze, artistieke Joodse jongen, die wilde oproeien tegen een gehele wereld. Dat de S.D.A.P. zich in deze politiek zo gevoelige periode wel moest distantiëren van een jeugd-medewerker, die een aanstootgevend boek de wereld in had gezonden, behoeft niet eens te worden geadstrueerd. P.L. Tak kon wel moeilijk anders handelen dan hij deed. En de menselijke teneur van een tweede schrijven, kort na de ontslagbrief verzonden, treft ons door de welmenendheid van deze gave figuur:

60