Tolk van 't olle volk

Benjamin Heiman Broekema

Dat criterium is al evenzeer van toepassing op de vruchtbaarste joodse dialectschrijver die Groningen (en naar ik aanneem geheel Nederland) ooit heeft gekend: Benjamin Heiman Broekema, 1904 te Warffum geboren.

Zijn vader Jozef (afkomstig uit Muntendam) stond te boek als koopman maar werd later "vleeschhouwer", katsew. Te Warffum stond de oude Broekema alom bekend "als een arme, ietwat luie jood, waarvan zeer weinig uitging, hij nam dan ook weinig deel aan het maatschappelijk leven in het dorp." Aldus mijn informant, die ik ook daarstraks nog een enkele keer aan het woord mag laten.

Jozef trouwde in 1903 met de Warffumse Reina van Dam. In de laatste brief van haar zoon vanuit Westerbork wordt zij nog genoemd.

Deze zoon, onze Benjamin Heiman, werd als enig kind een jaar na het huwelijk geboren en stond in zijn omgeving al vroeg bekend onder de bijnaam Poere, waarvoor diverse verklaringen worden aangedragen, die ik buiten de discussie laat. Hij accepteerde dit als vanzelfsprekend en voelde er niets onaangenaams in. Bijnamen behoren bij het dorpsleven en waren ook in joodse kring algemeen gebruikelijk. Om zijn biografie in grote lijnen maar meteen door te trekken: Poere huwde 1935 de ruim 3 jaar jongere Sara Mina van der Klei uit Appingedam. Hun huwelijk werd gezegend met twee meisjes.

Na de oorlog kwamen uit Auschwitz de obligate overlijdensberichten binnen van het gehele gezin. De inwonende bijna 80-jarige moeder incluis.

"Ik zie de Waffumer toren niet weer terug ," had Poere voorspeld.

Ongewone creativiteit

Wat deze auteur tijdens zijn korte leven in het dialect van zijn geboortestreek heeft geproduceerd, is onvoorstelbaar. In de Bibliografie der dialecten van Nederland 1800-1950 door P.J. Meertens en B. Wander vindt men van zijn hand tussen 1930 en 1939 tientallen toneelstukken, kluchten, blijspelen etc. opgesomd. Een paar bladzijden (130/131) dicht bedrukt met kleine letters worden gevuld door titels als Dei ollerwetse Pait/As vrouwlu schonen/Ons maaid/Hinderk/Kloatergold etc. etc. En wat bleef (blijft) onopgemerkt, vooral van het vroege werk!

Geschreven in een niet altijd vlekkeloos dialect, kwamen zijn creaties tegemoet aan de smaak van een plattelandspubliek, dat avonden lang daarvan genoot. En naar ik hoor daarvan nog wel geniet.

Een buitenstaander kan zich dat moeilijk voorstellen, maar iemand die het plattelandsleven kent en iets begrijpt van de mentaliteit die daar nog steeds heerst, voelt aan, dat deze amateur de gave bezat in te spelen op de gevoelswereld van deze agrarische bevolking. En waar het hier een jood betreft, is het verschijnsel de moeite van een nadere kennismaking waard.

Levensloop

In tegenstelling tot boovmmeester Simon van Hasselt had Poere het niet verder gebracht dan de "zeven klassen van de lagere school". Daarna werkte hij - als zovele jodenjongens - in slachterij bie pabbe. Een onopvallende knaap uit de beneden-laag van een joodse mini-gemeenschap, Van Has