Rationalisme, Romantiek, Risjes

-56-

Opvallend daarnaast, dat in de gepubliceerde versie aan het begin nóg één wijziging werd aangebracht. Luidde de aanhef eerst: "Ik heb hem gehaat, met een doodelijken haat. Dit is letterlijk waar,^- al is het schandelijk....." - in latere drukken (ik citeer naar de vijfde) is schandelijk tot SCHANDE verhevigd....»

Een touchant detail aan het slot.

In hetzelfde FAMILIE EN KENNISSEN wordt onder IK HEB EEN WONDERLIJKEN DROOM GEHAD gesproken over "Keesje die nooit op school gegaan had en nooit in de kerk was geweest (behalve ééns toen hij hoorde dat er gratis bijbels uit gedeeld werden, en toen hij er een gekregen had ging hij er regelrecht mee naar den boekenjood en de jood gaf er hem vijf centen voor en Keesje trakteerde zich bij de oliekoekenvrouw)....."

Dat Keesje later in de hemel kwam is voor ons bijzaak. "Den boekenjood" -dat is duidelijke taal - "en de jood gaf er hem (het Nieuwe Testament inbegrepen) vijf centen voor...."

Opvallend dat dit aspect in de letterkundige monografieën over de populaire, zwaarmoedige predikant nooit werd opgemerkt, laat staan aan de orde gesteld.

Tandenjo*d niet bij VAN DALE 1961; wel handhaven zich daar hardnekkig:

a. Boekenjood "joodse handelaar in oude boeken". Uit onze eeuw stamt trouwens een moraliserend christelijk-zachtmoedig boekje (Nijkerk, Cal-lenbach s.a.) van Wilhelmina Riem Vis getiteld LEVI DE BOEKENJOOD (met sprekende afbeelding op het omslag).

b. Brillenjood (denk aan Bruno Daalberg) "joodse koopman in brillen; (minacht«) opticien..." (!)

Bij nader onderzoek vond ik nog in een toneelstuk DE SCHOORSTEENVEGER PRINS EN DE PRINS SCHOORSTEENVEGER ("Naar het Fransche") - Rotterdam 1795 - een figuur Postichi "als een Joodsch Tandmeester, hij spreekt het Hollandsch met een Joodsch accent uit, egter niet te sterk noch op een belachelijke wijze."