Rationalisme, Romantiek, Risjes

-55-

"Vroom en rijk in liefde te worden - dat bleef het schoone doel, hetwelk mij van den aanvang af heeft toegelachen. Niets vond ik natuurlijker dan de gelijkenis van den barmhartigen Samaritaan, die vergat om te vragen of de arme, gekwetste, dien hij aan den weg vond liggen, soms ook een Jood was. Dien braven kerel na te volgen, die toch niet gedoopt was, dat scheen mij de heerlijkste opvatting van het Christendom als de liefelijkste levensbestemming van een mensch, daarin anderen, daarin als lee-raar en herder zijn gemeente voor te jgaan."

Pagina 76, naar een epistolair getuigenis:

"Ik ben stomp gecatechiseerd. Ik heb de jongens trachten te beduiden, waarom Cyrus de Joden naar hun land liet trekken. Het wou hun maar niet klaar worden. Hoe meer ik het hun uitlei, des te slaperiger werden ze. Ik deed een beroep op hun geweten. Toen begon er één te snorken! Soms denk ik wel eens: had Cyrus de Joden maar gehouden, dan waren wij met eere van hen af geweest. Maar ik beken, straks komt mijn betere natuur weer boven."

De student Haverschmidt had (zelfs) (natuurlijk) joodse vrinden, dat domme argument van goijem èn joden om iemands houding tegenover "de" joden af te meten en te mitigeren.

Twee ervan worden door Dyserinck met name genoemd: Jacques Philips uit Zaltbommel en H.D. Levyssohn Norman. Ter gelegenheid van de gouden bruiloft van diens ouders, 16 april l88*f, maakte hij een gedicht, dat in facsimile staat afgedrukt in Dr. Jan ten Brinks folio uitgaaf: Nederland-sche letterkundigen "François Haverschmidt".

In de nalatenschap (te Leiden) bevindt zich een "Fragment" gebleven Le-vens(s)chets van deze Levyssohn Norman, dat vanuit joods-problematisch gezichtspunt waardevol mag heten. François legt de vinger op diens te-rughoudendhe id:

".......Doch, blijkt uit het een en ander voldoende, hoe fideel student te

zijn Levyssohn alles behalve onverschillig was, een zekere bescheidenheid of bedachtzaamheid hield hem terug uit den voorsten rang. Treffen we daarvan misschien niet ook de sporen aan in een bijdrage (de eenige, door hem ooit gegeven tot het Mengelwerk van den Studentenalmanak), en onder den titel van "Bluffen" te vinden in dien voor het jaar 1855 (bladz. 126—

13*0?"

Piet Paaltjens voelde kennelijk iets aan ook van het sociale aspect in het joodse vraagstuk, speciaal in de studentenwereld, ook en vooral te Leidep! Dat de latere Haverschmidt in de tekst van DE TANDMEESTER heeft "gewerkt", kan worden Vrastgesteld aan de hand van het manuscript (gedateerd: Januari 187*1). De titel luidde aanvankelijk "Onze" tandmeester. Van de andere (vaak curieuze) varianten vermeld ik, dat Salomon Mug aanvankelijk de voornaam Levi droeg. Wat moet dat nu weer betekenen? Van de passus van de tandarts die in zijn vinger wordt gebeten, luidde de oorspronkelijke lezing; "Doch hij trok het zich niet aan, hoewel hij zijn vinger TOCH SNEL (later doorgehaald) ijlings terugtrok...." Voer voor psychologen.

Het motto aan Sirach ontleend, is in de afgedrukte tekst gehalveerd. Weggelaten werd aan het slot: "Hij houdt zijn woorden in en veler lippen verkondigen zijn verstand."