Rechtskundige significa

82

worden uitgedreven, zoo min als de subjectiviteit van den rechter. Een objectief geschiedenis-verhaal en een objectief vonnis zijn ondenkbaarheden.

Ieder feit heeft het geheele verleden wereldgebeuren als oorzaak. Dat ik op dezen dag, op dit oogenblik, in deze kamer, aan deze tafel, met deze pen, en die inkt, op dit papier dit ééne woord schrijf: significa, hoeveel oorzaken heeft dat? Oneindig vele. Dat is: ééne. Het wereldgebeuren. In het wereldgebeuren dringt het retrospectieve historische denken binnen langs verschillende lijnen. Maar één-dimensionaal. Omdat de wetenschappelijke tijdmaat één-dimensionaal is.¹) Daarom is ge-schiedenis-schrijver schematiseeren. Twee stelselmatige schematiseeringen zijn mogelijk. De indeterministisch-individueele. En de deterministisch-sociale. Ieder van deze twee veronderstelt de andere. Men kan niet vragen, welke van beide schematiseeringen juister is. Zoo min als men kan vragen welke schaal het continuum juister indringt. De oneindig-duale of de oneindig-decimale. Beide raken verschillende punten van het continuum. En samen putten zij dit nog niet uit. Er is één Waarheid, een Causa, een Substantie, een Continuum. Menschelijk is dit: op het wereldcontinuum een discreet stelsel te bouwen, vrij van contradicties, en waarin de energieën

¹

) Prof. Di*. L. E. Brouwer:    „Over    de    grondslagen    der    wis

kunde”, WLdiz. 96—97.