Pijpelijntjes

pijpelijntjes

het stadsproletariaat zoals zich dat tijdens de industrialisatie en de verstedelijking aan het eind van de negentiende eeuw in Nederland vormde, een nieuw slag mensen — zoals De Haan overal in Pijpelijntjes met nadruk de aandacht vestigt op nieuwe fenomenen, nieuwe straten, nieuwe cafés en restaurants -, mensen voor wie zeden en gebruiken verzuurd zijn tot een soort fatsoen (op de rand van criminaliteit) waarmee ze elkaar op de ziel zitten ('je hebt huize, waar je zo gemakkelijk niet afkomt, in Haarlem bevoorbeeld, dat zal u ook wel wete, nette juffrouw Meks'). Het zijn de mensen voor wie het socialisme is uitgevonden, maar ze lijken de voorlopers van heel andere bewegingen. De Haan tekent ze onbarmhartig: Sams verloofde Tonia die niet naar zijn begrafenis komt omdat ze niets 'hoeft' te doen, juffrouw Meks, de hospita, die aan Sams graf, juist als je in tranen wilt uitbarsten, 'in het aangezicht van de dood' komt verklaren dat zij 'al z'n leven' nog zulke huurders hoopt te krijgen. Niemand kan over zijn eigen schaduw springen.

Na het debacle met zijn boek Pijpelijntjes in juni 1904 raakt De Haan aan alle kanten in de problemen, 'maar', zo schrijft hij aan Frederik van Eeden, 'ik zal mijn kracht zien te herhebben en te behouden'. En hij kondigt een tweede poging aan: 'Ik ben nu sterk besloten een nieuwe druk ervan te geven. Wil je d'r 'n inleiding voor maken, waarin je de dufburgerlijke fatsoentjes-menschjes 'n robbedoes toedient?' Maar Van Eeden piekerde er niet over. Hij verafschuwde het werk van De Haan. Het bezorgde hem zelfs op 24 juni 1904 een nachtmerrie, zoals zijn Dromenboek verklapt: 'Ik had een herinnering aan het leelijke boek van de Haan en sprak in groote vervoering tegen de demonen, wier kwaad ik bestrijden wilde'. Toen richtte De Haan hetzelfde verzoek tot Lodewijk van Deyssel: 'als u 't niet doet, moet ik heel alleen tegen die duvelaars opdollen, en als u nu een flinke knik met uw vuist geeft, dan vallen er al een heel zoodje'.

¹5